სიტაროპულოსი და გიაკუმოპულოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ

Sitaropoulos and Giakoumopoulos v. Greece [GC]

საჩივრის ნომერი: 42202/07 PDF

მოპასუხე სახელმწიფო: საბერძნეთი

გადაწყვეტილების მიღების თარიღი: 15/04/2012

შედეგი: 1-ლი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი არ დარღვეულა - უფლება თავისუფალ არჩევნებზე [ზოგადი] (1-ლი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი - ხალხის აზრის თავისუფალი გამოხატვა)

განსხვავებული აზრი: არა

საკვანძო სიტყვები:

(1-ლი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი) უფლება თავისუფალ არჩევნებზე [ზოგადი]

(1-ლი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი) ხალხის აზრის თავისუფალი გამოხატვა

(1-ლი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი) ხმისმიცემა

შეფასების ზღვარი

პროპორციულობა

© ევროპის საბჭო/ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, 2013. წინამდებარე თარგმანი შესრულებულია ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა სატრასტო ფონდის ხელშეწყობით (www.coe.int/humanrightstrustfund). სასამართლოსათვის იგი სავალდებულო ხასიათს არ ატარებს. დამატებითი ინფორმაციისათვის იხილეთ საავტორო უფლებების სრული მიმოხილვა მოცემული დოკუმენტის ბოლოს.

 Council of Europe/European Court of Human Rights, 2013. This translation was commissioned with the support of the Human Rights Trust Fund of the Council of Europe (www.coe.int/humanrightstrustfund). It does not bind the Court. For further information see the full copyright indication at the end of this document.

 Conseil de l’Europe/Cour Européenne des Droits de l’Homme, 2013. La présente traduction a été effectuée avec le soutien du Fonds fiduciaire pour les droits de l’homme du Conseil de l’Europe (www.coe.int/humanrightstrustfund). Elle ne lie pas la Cour. Pour plus de renseignements veuillez lire l’indication de copyright/droits d’auteur à la fin du présent document.

საქმეზე სიტაროპულოსი და გიაკუმოპულოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ,

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდმა პალატამ შემდეგი შემადგენლობით:

ნიკოლას ბრატზა, პრეზიდენტი,
ჯან-პოლ კოსტა,
ფრანსუაზ ტულკენი,
ჯოზეფ კასადევალი,
ბოსტიან მ. ზუპანჩიჩი,
ლეხ გარლიკი,
ეგბერტ მიერი,
დავიდ ტორ ბიორგვინსონი,
იან სიკუტა,
ინეტა ზიმელე,
ლუისლოპეს გუერა,
ნონა წოწორია,
ანნ პაუერი,
ზდრავკა კალაიდევა,
ვინსენტ ა. დე გაეტანო,
ანგელიკა ნუბერგერი, მოსამართლეები,
სპირიდონ ფლოგაიტის, ad hoc მოსამართლე,
და იოჰან კალევერტი, დიდი პალატის მდივნის მოადგილე,

2011 წლის 4 მაისს და 2012 წლის 18 იანვარს ითათბირა და ბოლოს მითითებულ დღეს მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმის წარმოება დაიწყო ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის („კონვენცია“) 34-ე მუხლის საფუძველზე საბერძნეთის სამი მოქალაქის, ბატონი ნიკოლაოს სიტაროპულოსის, ბატონი სტეპანოს სატვროსისა და ბატონი ხრისტოს გიაკუმოპულოსის (განმცხადებლები) მიერ 2007 წლის 20 სექტემბერს საბერძნეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ სასამართლოს წინაშე წარდგენილი განაცხადით (no. 42202/07).

2. განმცხადებლებს წარმოადგენდა ათენის ადვოკატთა ასოციაციის წევრი, ბატონი ი. კტისტაკისი. საბერძნეთს (მოპასუხე სახელმწიფო) წარმოადგენდა სახელმწიფო წარმომადგენლის დელეგატი, ბატონი კ. პარასკევოპულუსი, მრჩეველი სახელმწიფო იურიდიულ საბჭოში და ქალბატონი ზ. ატზიპავლოუ, იურიდიული თანაშემწე სახელმწიფო იურიდიულ საბჭოში.

3. განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ მათი საცხოვრებელი ადგილიდან არჩევნებში მონაწილეობის მიღების შეუძლებლობა უტოლდებოდა 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლით გათვალისწინებულ საპარლამენტო არჩევნებში აქტიური საარჩევნო ხმის უფლებით მონაწილეობის მიღების უფლებაში ჩარევას.

4. განაცხადი სასამართლოს პირველ სექციას გადაეცა (სასამართლოს რეგლამენტის 52.1 მუხლი). ხრისტოს როზაკისმა, საბერძნეთიდან არჩეულმა მოსამართლემ, აიცილა საქმე. შესაბამისად, მოპასუხე სახელმწიფომ ad hoc მოსამართლედ დანიშნა სპირიდონ ფლოგეტისი (კონვენციის წინა რედაქციის 27.2 მუხლი და [რეგლამენტის] 29.1 მუხლი).

5. 2010 წლის 8 ივლისს ამ სექციის პალატამ შემდეგი შემადგენლობით: ნინა ვაჟიკი, პრეზიდენტი, ანატოლი კოვლერი, ელიზაბეტ შტეინერი, ხანლარ აჯიევი, დინ შპილმანი, სვერეკ ერიკ იებენსი, მოსამართლეები, და სპირიდონ ფლოგაიტის, ad hoc მოსამართლე, და ასევე სორენ ნილსენი, სექციის მდივანი, მიიღო გადაწყვეტილება მეორე განმცხადებელთან მიმართებით განაცხადის განსახილველ საქმეთა ნუსხიდან ამოღების შესახებ. პალატამ ხუთი ხმით ორის წინააღმდეგ დაადგინა, რომ განაცხადი დასაშვები იყო პირველ და მესამე განმცხადებელთან მიმართებით და რომ ადგილი ქონდა კონვენციის 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის დარღვევას.

6. 2010 წლის 22 ნოემბერს, მოპასუხე სახელმწიფოს 2010 წლის 7 ოქტომბრის მოთხოვნის შედეგად დიდმა პალატამ გადაწყვიტა საქმე გადაეცა დიდი პალატისთვის კონვენციის 43-ე მუხლის საფუძველზე.

7. დიდი პალატის შემადგენლობა განისაზღვრა კონვენციის 26-ე მუხლის მე-4 და მე-5 ნაწილების და [სასამართლოს რეგლამენტის] 24-ე მუხლის შესაბამისად.

8. განმცხადებელმა და მოპასუხე სახელმწიფომ წერილობითი მოსაზრებები წარადგინეს ([რეგლამენტის] 59.1 მუხლი), ისევე როგორც საბერძნეთის ადამიანის უფლებათა ლიგამ, რომელსაც პრეზიდენტმა მიანიჭა წერილობით პროცედურებში ჩართვის უფლებამოსილება (კონვენციის 36.2 მუხლი და [რეგლამენტის] 44.3 მუხლი).

9. საქმის მოსმენა საჯაროდ გაიმართა 2011 წლის 4 მაისს ადამიანის უფლებათა სახლში, სტრასბურგში ([რეგლამენტის] 59.3 მუხლი).

სასამართლოს წინაშე წარსდგნენ:

(a) მოპასუხე სახელმწიფოს სახელით

ქალბატონი პარასკევოლულუსი, მრჩეველი, სახელმწიფოს იურიდიული საბჭო,
ქალბატონი ზ. ატზიპავლუ, იურიდიული თანაშემწე, სახელმწიფოს იურიდიული საბჭო, სახელმწიფოს წარმომადგენლის დელეგატები,

(b) განმცხადებლის სახელით

ბატონი ი. კრისტაკის, ადვოკატი, კონსულტანტი;
ბატონი ა. ტერზისი, ადვოკატი, მრჩეველი.

სასამართლომ მოისმინა ბატონი კრისტაკისა და ქალბატონი ატზიპავლოუს გამოსვლები.

ფაქტები

I. საქმის გარემოებები

10. განმცხადებლები დაიბადნენ 1967 და 1958 წელს და ცხოვრობდნენ სტრასბურგში. ისინი ევროპის საბჭოს თანამდებობის პირები იყვნენ.

11. პრეზიდენტის 2007 წლის 18 აგვისტოს #154/2007 ბრძანებით საბერძნეთის პარლამენტი დათხოვნილ იქნა და დაინიშნა საერთო არჩევნები 2007 წლის 16 სექტემბერისთვის.

12. 2007 წლის 10 სექტემბრით დათარიღებულ წერილში საფრანგეთში საბერძნეთის ელჩის მიმართ განმცხადებლებმა, რომლებიც მუდმივად ცხოვრობენ საფრანგეთში, გამოხატეს თავიანთ სურვილი, განეხორციელებინათ საკუთარი საარჩევნო ხმის უფლება საფრანგეთში, 2007 წლის 16 სექტემბერს დანიშნულ არჩევნებში.

13. 2007 წლის 12 სექტემბერს ელჩმა შინაგან საქმეთა სამინისტროსგან მიღებული ინსტრუქციასა და ინფორმაციაზე დაყრდნობით შემდეგი პასუხი გასცა:

“[საბერძნეთის სახელმწიფო] ადასტურებს თავის სურვილს - რაც ხშირად გამოხატულა ინსტიტუციურ დონეზე - საზღვარგარეთ მაცხოვრებელ საბერძნეთის მოქალაქეებს თავიანთი საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით არჩევნებში მონაწილეობის საშუალება მისცეს. თუმცა აშკარაა, რომ ამისათვის საჭიროა შესაბამისი საკანონმდებლო რეგულირება, რაც ამჟამად არ არსებობს. რეალურად ასეთი რეგულირების შემოღება ვერ მოხდება მარტივი ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებით, აუცილებელია სპეციალური ზომების გატარება საელჩოებში და საკონსულოებში საარჩევნო უბნების მოსაწყობად... ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით და მიუხედავად სახელმწიფოს მიერ გამოხატული სურვილისა, მოახლოებულ არჩევნებთან დაკავშირებით თქვენი მოთხოვნა ვერ დაკმაყოფილდება ობიექტურ მიზეზთა გამო.“

14. საერთო არჩევნები ჩატარდა 2007 წლის 16 სექტემბერს. განმცხადებლებმა, რომლებიც არ ჩავიდნენ საბერძნეთში, ვერ მიიღეს მონაწილეობა არჩევნებში.

II. შესაბამისი ეროვნული და ევროპული კანონმდებლობა და პრაქტიკა

A. ეროვნული კანონმდებლობა და პრაქტიკა

1. საბერძნეთის 1975 წლის კონსტიტუცია

15. კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმები:

მუხლი 1
“ ...
2. ხელისუფლების საფუძველია სახალხო სუვერენიტეტი.
3. ყველა სახის ხელისუფლება მომდინარეობს ხალხისგან და არსებობს ხალხისთვის და ერისთვის; მათი განხორციელება უნდა მოხდეს კონსტიტუციის შესაბამისად.“
მუხლი 51 (2001 წელს კონსტიტუციის გადახედვამდე)
“1. პარლამენტის წევრთა რაოდენობა განისაზღვრება კანონით. ის არ უნდა იყოს ორასზე ნაკლები და სამასზე მეტი.
2. პარლამენტის წევრებმა უნდა წარმოადგინონ ქვეყნის მოსახლეობა.
3. პარლამენტის წევრების არჩევა უნდა მოხდეს პირდაპირი საყოველთაო არჩევნების გზით, ფარული კენჭისყრით, იმ მოქალაქეების მიერ, ვისაც აქვს კანონით მინიჭებული საარჩევნო ხმის უფლება. კანონმა არ უნდა შეზღუდოს მოქალაქის საარჩევნო ხმის უფლება გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც კანონით დადგენილი მინიმალური ასაკის მოთხოვნა არ არის დაკმაყოფილებული, ან ქმედუუნარობის შემთხვევაში ან გარკვეული დანაშაულებისთვის ძალაში შესული მსჯავრდების შემთხვევაში.
4. საპარლამენტო არჩევნები მთელი ქვეყნის მასშტაბით ერთდროულად უნდა გაიმართოს. ქვეყნის გარეთ მყოფ პირთა საარჩევნო ხმის უფლების განხორციელების პირობები შესაძლოა განისაზღვროს კანონით.
5. საარჩევნო ხმის უფლების განხორციელება სავალდებულოა. გამონაკლისები და სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა თითოეული შემთხვევისთვის განისაზღვრება კანონით.“

მუხლი 54
“1. საარჩევნო სისტემა და საარჩევნო ტერიტორიული ერთეულები უნდა განისაზღვროს კანონით, რომელიც იმოქმედებს იმთავითვე ყოველ მომდევნო არჩევნებზე, გარდა იმ შემთხვევისა თუკი პარლამენტის სრული შემადგენლობის ორი მესამედის უმრავლესობის მიერ მიღებული ნორმა არ განსაზღვრავს, რომ ის მოქმედებს მომდევნო არჩევნებიდან.
2. თითოეულ საარჩევნო ტერიტორიულ ერთეულში არჩეული პარლამენტის წევრთა რაოდენობა სამართლებრივი მიზნებისთვის განისაზღვრება პრეზიდენტის ბრძანებით საარჩევნო ტერიტორიული ერთეულის მოსახლეობის საფუძველზე, კანონით განსაზღვრულ შესაბამის მუნიციპალურ ერთეულში რეგისტრირებული პირების უკანასკნელი აღწერის მონაცემებზე დაყრდნობით. ამ მიზნისთვის უნდა მოხდეს საყოველთაო აღწერის იმ შედეგების გამოყენება, რომელიც შესაბამისმა დეპარტამენტმა გამოაქვეყნა საყოველთაო აღწერის ბოლო დღიდან ერთი წლის განმავლობაში.
3. პარლამენტის შემადგენლობის ნაწილი, არა უმეტეს მისი წევრების საერთო რაოდენობის ერთი მეოცედისა შეიძლება არჩეულ იქნას საყოველთაო არჩევნებით მთელი ქვეყნის მასშტაბით თითოეული პარტიის მიერ მიღებული ხმების პროპორციულად, როგორც ამას კანონი განსაზღვრავს.“

მუხლი 108
“1. სახელმწიფო ყურადღებით უნდა მიუდგეს ემიგრანტი ბერძნების მდგომარეობას და სამშობლოსთან მათი კავშირის შენარჩუნებას. სახელმწიფომ ასევე წვლილი უნდა შეიტანოს ქვეყნის გარეთ მომუშავე ბერძნების განათლებასა და სოციალურ და პროფესიულ განვითარებაში.
2. კანონით უნდა განისაზღვროს „საზღვარგარეთ მყოფ ბერძენთა მსოფლიო საბჭოს“ ორგანიზების, საქმიანობისა და კომპეტენციის საკითხები. საბჭოს მისიაა სრულად გამოხატოს ბერძნული ეროვნულობა მსოფლიოს მასშტაბით.“

108-ე მუხლის მე-2 პარაგრაფი დაემატა 2001 წელს კონსტიტუციის გადახედვის შედეგად.

16. 2001 წელს 51.4 მუხლი ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით:

“4. საპარლამენტო არჩევნები მთელი ქვეყნის მასშტაბით ერთდროულად უნდა განხორციელდეს. ქვეყნის გარეთ მცხოვრებ პირთა საარჩევნო უფლების განხორციელების პირობები უნდა განისაზღვროს კანონით, რომელსაც პარლამენტის სრული შემადგენლობის ორი მესამედი მიიღებს. ამ პირთა მიმართ არჩევნების ერთდროულად ჩატარების პრინციპი არ გამორიცხავს მათი საარჩევნო ხმის უფლების განხორციელებას საფოსტო ხმის ან სხვა შესატყვისი საშუალების მეშვეობით, იმ პირობით, რომ ხმათა დათვლა და შედეგების გამოცხადება ქვეყნის ფარგლებში ერთდროულად ხდება.“

2. განსახილველ დროს მოქმედი სარჩევნო კანონმდებლობა

17. განსახილველი საპარლამენტო არჩევნებისას იმ დროს მოქმედი პრეზიდენტის #96/2007 ბრძანება, რომელიც წარმოადგენდა იმ დროს მოქმედ საარჩევნო კანონმდებლობას, ადგენდა შემდეგს:

მუხლი 4 – საარჩევნო ხმის უფლება
“1. საბერძნეთის ნებისმიერი მოქალაქე 18 წლის ასაკიდან სარგებლობს საარჩევნო ხმით... ”

მუხლი 5 – უფლების დაკარგვა
“შემდეგი პირები კარგავენ საარჩევნო ხმის უფლებას:
(a) სამოქალაქო კოდექსის ნორმების შესაბამისად მეურვეობის ქვეშ მყოფი პირები;
(b) სისხლის სამართლის კოდექსით ან სამხედრო დანაშაულების კოდექსით განსაზღვრული სამართალდარღვევისთვის მსჯავრდებულები, რომლებსაც დამატებით ზომად განესაზღვრათ სასჯელის მოხდის პერიოდში არჩევნებში მონაწილეობისგან დისკვალიფიკაცია.“

მუხლი 6 – უფლებით სარგებლობა
“1. კონკრეტულ საარჩევნო ტერიტორიულ ერთეულში ხმის მიცემის უფლება ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც რეგისტრირებული არიან მუნიციპალიტეტის საარჩევნო სიაში ან ამ სარჩევნო ერთეულში შემავალი ადგილობრივი მმართველობის ორგანოს საარჩევნო სიაში.
2. საარჩევნო ხმით სარგებლობა სავალდებულოა.“

3. „საზღვარგარეთ მცხოვრებ ბერძენთათვის საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიღების შესახებ“ კანონპროექტი

18. 2009 წლის 19 თებერვალს შინაგან საქმეთა, იუსტიციისა და ეკონომიკის სამინისტროების მიერ პარლამენტისთვის წარდგენილი ამ კანონპროექტის შესახებ ანგარიშში მითითებული იყო, რომ კანონპროექტის ამოცანა იყო შეესრულებინა „მთავრობის ერთერთი მთავარი ისტორიული ვალდებულება, რაც უდავოდ ემსახურება ბერძენი ექსპატრიატების სამშობლოსთან კავშირის გაძლიერებას“. ანგარიშში მოცემული იყო, რომ საზღვარგარეთ მცხოვრები საბერძნეთის მოქალაქეების საარჩევნო ხმის უფლება მომდინარეობდა კონსტიტუციის 108-ე და 51.4 მუხლებიდან. კონკრეტულად კი 108-ე მუხლის თანახმად „ბერძენი ექსპატრიატებისთვის ხელმისაწვდომია ‘სოციალური უფლება’. ეს ნორმა ავალდებულებს საბერძნეთს ყველა აუცილებელი ზომა მიიღო იმისთვის, რომ შეინარჩუნოს ბერძენი ექსპატრიატების კავშირი საბერძნეთთან, უზრუნველყოს მათთვის ხელმისაწვდომ ბერძნული განათლების ხელმისაწვდომობა და საბერძნეთის გარეთ მყოფ ბერძენთათვის სოციალური და პროფესიული განვითარების უზრუნველყოფა სახელმწიფოებრივი ვალდებულების საგანი გახადოს. ბერძენი ექსპატრიატების მიერ საპარლამენტო არჩევნებში ხმის უფლებით მონაწილეობის უფლებით სარგებლობისთვის პირობების უზრუნველყოფა უდავოდ შეუწყობს ხელს ბერძენ ექსპატრიატებსა და მათ სამშობლოს შორის რეალური კავშირის დამყარებას“. რაც შეეხება კონსტიტუციურ ნორმას ამ საკითხთან დაკავშირებით, კერძოდ კი 51.4 მუხლს, ანგარიშში ამ მუხლში მოხსენიებული კანონი დახასიათებულია როგორც კონსტიტუციის იმპლემენტაციის კანონი. და ბოლოს, ანგარიშის თანახმად მიჩნეული იყო, რომ „გლობალიზაციის პირობებში, თავისთავად ცხადია, რომ ბერძენ ექსპატრიატებს უნდა ქონდეთ გადამწყვეტი ხმა თავიანთი ქვეყნის განვითარებაში“.

19. პარლამენტის სამეცნიერო საბჭო (Επιστημονικό Συμβούλιο) საკონსულტაციო ორგანოა, რომელიც ანგარიშვალდებულია პარლამენტის სპიკერის წინაშე. ის შედგება ათი წევრისგან, მათ შორის არიან სამართლის, პოლიტიკურ მეცნიერებათა, ეკონომიკის, სტატისტიკისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების პროფესორები და საერთაშორისო სამართლის ექსპერტი. აღნიშნულ კანონპროექტთან დაკავშირებით საბჭომ 2009 წლის 31 მარტს წარმოადგინა ანგარიში. ანგარიშში აღნიშნული იყო, რომ წარსულში სამართლის დარგში ზოგი ავტორიტეტი ამტკიცებდა, რომ კონსტიტუციის 51.4 მუხლი კანონმდებელს ავალდებულებდა, ექსპატრიატი ბერძნებისთვის საბერძნეთის გარეთ საარჩევნო ხმით სარგებლობის ნება დაერთო. თუმცა, სამართლის სხვა ავტორიტეტებზე დაყრდნობითა და კონსტიტუციის 51.4 მუხლზე მუშაობის შედეგად [საბჭო] ამტკიცებდა, რომ ეს კანონმდებლის არჩევანი იყო და არა ვალდებულება, საზღვარგარეთიდან საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობის ნების დართვა. მან ასევე მიიჩნია, რომ კონსტიტუციის ზემოთ აღნიშნული ნორმის არასავალდებულო ხასიათი არ შეცვლილა 2001 წელს კონსტიტუციის გადახედვის შედეგად.

20. 2009 წლის 7 აპრილს პარლამენტმა არ მიიღო კანონპროექტი რადგანაც კონსტიტუციის 51.4 მუხლით გათვალისწინებული პარლამენტის სრული შემადგენლობის ორი მესამედი ვერ იქნა მიღწეული. პარლამენტის წევრებმა, განსაკუთრებით კი ოპოზიციის წარმომადგენლებმა მიუთითეს საზღვარგარეთ მცხოვრებ საბერძნეთის მოქალაქეთა რაოდენობის საბერძნეთში მცხოვრებთა რაოდენობასთან თანაფარდობაზე და იმ სირთულეებზე, რაც მოყვება ამ კანონმდებლობის შექმნას.

B. საერთაშორისო სამართალი და პრაქტიკა

1. ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის მიერ მიღებული ტექსტები

21. ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის მიერ მიღებული შესაბამისი ტექსტები:

(a) ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუცია 1459 (2005)

“ ...
2. „კანონისმიერი დემოკრატიისთვის ევროპული კომისიის“ (ვენეციის კომისია) 2004 წლის დეკემბრის მოსაზრების შესაბამისად [საპარლამენტო ასამბლეა]... იწვევს ორგანიზაციის წევრებსა და დამკვირვებლებს გადახედონ საარჩევნო უფლებებთან მიმართებით არსებულ შეზღუდვებს და გააუქმოს ყველა ის შეზღუდვა, რომელიც არ არის აუცილებელი და ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროპორციული.
3. ასამბლეა მიიჩნევს, რომ როგორც წესი პრიორიტეტი უნდა მიენიჭოს ეფექტიან, თავისუფალ და თანასწორ საარჩევნო უფლებებს რაც შეიძლება მეტი რაოდენობის მოქალაქეებს, მიუხედავად მათი ეთნიკური წარმომავლობისა, ჯანმრთელობისა, სამხედრო ნაწილის წევრის სტატუსისა თუ ნასამართლობისა. სათანადოდ უნდა იქნეს გათვალისწინებული საზღვარგარეთ მცხოვრებ მოქალაქეთა საარჩევნო ხმის უფლებას.
...
7. დემოკრატიულ საზოგადოებაში საარჩევნო ხმის უფლების მნიშვნელოვნების გათვალისწინებით, ევროპის საბჭოს წევრმა ქვეყნებმა საზღვარგარეთ მცხოვრებ თავიანთ მოქალაქეებს უნდა მისცენ ეროვნულ არჩევნებში მონაწილეობის შესაძლებლობა სხვადასხვა საარჩევნო სისტემის სირთულის გათვალისწინებით. მათ სათანადო ზომები უნდა მიიღონ ამგვარი საარჩევნო უფლებით სარგებლობის მაქსიმალურად ხელშესაწყობად, კერძოდ კი დაუსწრებელი (საფოსტო), საკონსულო და ელექტრონული არჩევნების გზით, ეს უკანასკნელი უნდა განხორციელდეს მინისტრთა კომიტეტის წევრი ქვეყნებისადმი ელექტრონული არჩევნების სამართლებრივი, ორგანიზაციული და ტექნიკური სტანდარტების შესახებ რეკომენდაციის Rec(2004)11 შესაბამისად. წევრმა ქვეყნებმა უნდა ითანამშრომლონ ამ მიზნებისთვის და თავი შეიკავონ მათ ტერიტორიაზე მაცხოვრებელი უცხოელების მიერ საარჩევნო ხმის უფლებების ეფექტიანი განხორციელებისთვის არააუცილებელი წინაღობების შექმნისგან.
...
11. შესაბამისად ასამბლეა იწვევს:

i. ევროპის საბჭოს წევრ და შესაბამის დამკვირვებელ ქვეყნებს:
...
b. საარჩევნო უფლებები მიანიჭონ თავიანთ ყველა მოქალაქეს, საცხოვრებელი ადგილის მოთხოვნის გარეშე;
c. ექსპატრიატების მიერ საარჩევნო უფლებების განხორციელების მხარდაჭერა დაუსწრებელად ხმის მიცემის პროცედურის (ფოსტით და/ან საკონსულოში) უზრუნველყოფით და ელექტრონული ხმის მიცემის პროცედურის შემოღების განხილვით, მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციის Rec(2004)11 შესაბამისად და სხვებთან თანამშრომლობა ამ საკითხებზე;
...”

(b) ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაცია 1714 (2005) - საარჩევნო ხმის უფლებაზე დადგენილი შეზღუდვების გაუქმება

“1. საარჩევნო ხმის უფლებაზე შეზღუდვების გაუქმების თაობაზე საკუთარ რეზოლუციაზე 1459 (2005) მითითებით საპარლამენტო ასამბლეა მოუწოდებს მინისტრთა კომიტეტს:

i. მიმართოს წევრ და დამკვირვებელ ქვეყნებს მოთხოვნით:
a. ხელი მოაწერონ უცხოელთა მიერ ადგილობრივი დონეზე საჯარო ცხოვრებაში მონაწილეობის შესახებ ევროპის საბჭოს 1992 წლის კონვენციას (ETS No. 144) და მოახდინონ მისი რატიფიცირება და ადგილობრივ არჩევნებში აქტიური და პასიური საარჩევნო ხმის უფლებები მიანიჭონ ყველა კანონიერ მაცხოვრებელს; და
b. გადახედონ პატიმართა და სამხედრო დანაყოფების წევრთა საარჩევნო უფლებებზე დადგენილ შეზღუდვებს, ამჟამად უკვე არააუცილებელი და დასახული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად არაპროპორციული [შეზღუდვების] გაუქმების შესაძლებლობის ჭრილში;

ii. მოიწვიოს ევროპის საბჭოს კომპეტენტური სამსახურები, კერძოდ კი „ევროპული კომისია კანონისმიერი დემოკრატიისთვის“ (ვენეციის კომისია) და მისი „საბჭო დემოკრატიული არჩევნებისთვის“, რათა განავითარონ სპეციალური სირთულეების მქონე ჯგუფების (როგორებიც არიან ექსპატრიატები, პატიმრები, ნასამართლობის მქონე პირები, თავშესაფრების მაცხოვრებელნი, ჯარისკაცები ან მოხეტიალე ჯგუფები) მიერ საარჩევნო უფლებებით ეფექტიანად სარგებლობისთვის პირობების გაუმჯობესების ღონისძიებები;
iii. გადახედონ არსებულ ინსტრუმენტებს ექსპატრიატების საარჩევნო უფლებებით სარგებლობის ხელშეწყობის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის გაუმჯობესებისთვის ევროპის საბჭოს კონვენციის მიღების საჭიროების შეფასების მიზნით.“

2. „კანონისმიერი დემოკრატიისთვის ევროპული კომისიის“ (ვენეციის კომისია) მიერ მირებული ტექსტები

(a) საარჩევნო საკითხებზე კარგი პრაქტიკის კოდექსი (მოსაზრება no. 190/2002)

22. კოდექსით გაცხადებულია, რომ „ხმის მიცემის უფლება და უფლება, იყოს არჩეული შესაძლოა გავრცელდეს საზღვარგარეთ მაცხოვრებელ მოქალაქეზეც“ (ნაწილი I.1.1.c.v.). ამასთან მიმართებით განმარტებით ანგარიშში მითითებულია შემდეგი:

“... ხმის მიცემის უფლება და უფლება, იყო არჩეული შეიძლება დამოკიდებული იყოს საცხოვრებელ ადგილზე, საცხოვრებელ ადგილში აქ იგულისხმება ჩვეული საცხოვრებელი ადგილი. ... საპირისპიროდ ამისა, საკმაოდ მცირე რაოდენობის ქვეყანა ანიჭებს საზღვარგარეთ მცხოვრებ თავიანთ მოქალაქეებს საარჩევნო ხმის უფლებებს. ამ პრაქტიკამ შესაძლოა გარკვეულ შემთხვევებში უფლებების დარღვევა გამოიწვიოს, მაგალითად როდესაც მოქალაქეობის მინიჭება ხდება ეთნიკური საფუძვლით.“

23. კოდექსის კიდევ ერთი რელევანტური ამონარიდი:

“ ...
3.2 ამომრჩეველთა თავისუფლება საარჩევნო გაყალბების წინააღმდეგ საკუთარი სურვილებისა და მოქმედების გამოხატვაზე
i. ხმის მიცემის პროცედურა უნდა იყოს მარტივი;
ii. ამომრჩეველს ყოველთვის უნდა ქონდეთ საარჩევნო უბანზე ხმის მიცემის შესაძლებლობა. ხმის მიცემის სხვა საშუალებები მისაღებია შემდეგ შემთხვევებში:
iii. საფოსტო კენჭისყრა დასაშვები უნდა იყოს მხოლოდ იქ სადაც საფოსტო მომსახურება უსაფრთხო და სანდოა; საფოსტო კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლება ენიჭებათ მხოლოდ იმ პირებს ვინც საავადმყოფოში ან პატიმრობაშია, ან შეზღუდული აქვთ გადაადგილება, ან საზღვარგარეთ მყოფი ამომრჩეველია; გაყალბება და ზეწოლა უნდა იყოს შეუძლებელი;
iv. ელექტრონული ხმის მიცემის გამოყენება დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ ეს უსაფრთხო და სანდოა; კერძოდ კი, ამომრჩევლებს უნდა ქონდეთ შესაძლებლობა მიიღონ ხმის მიცემის დასტური ან შეცვალონ ის, თუ აუცილებელია, ხმის მიცემის ფარულობის დაცვით; სისტემა უნდა იყოს გამჭვირვალე;
v. წარმომადგენლის მიერ ხმის მიცემა უნდა მოხდეს მკაცრი წესების დაცვით; ერთი პირისთვის გადაცემული წარმომადგენლობის უფლებამოსილებათა რაოდენობა უნდა იყოს შეზღუდული;
...”

(b) საარჩევნო სამართლისა და ევროპაში არჩევნების ადმინისტრირების 2006 წლის ანგარიში (კვლევა no. 352/2005)

24. ანგარიშში სხვა საკითხებთან ერთად აღნიშნულია შემდეგი:

“საარჩევნო ხმის უფლებები საზღვარგარეთ მყოფი მოქალაქეებისთვის

57. საგარეო საარჩევნო უფლება, მაგალითად უცხოეთში მცხოვრები მოქალაქეებისთვის საარჩევნო ხმის უფლების მინიჭება შედარებით ახალი ფენომენია. თვით დიდი ისტორიის მქონე დემოკრატიებში უცხოეთში მცხოვრებ მოქალაქეებს არ ქონდათ საარჩევნო ხმის უფლება 1980-იან (მაგალითად, გერმანიის ფედერალური რესპუბლიკა, გაერთიანებული სამეფო) და 1990-იან (კანადა, იაპონია) წლებამდე. თუმცა ამასობაში მრავალმა განვითარებადმა და ახლადშექმნილმა დემოკრატიებმა ევროპაში შექმნეს კანონმდებლობა საგარეო კენჭისყრისთვის (ქვეყნის გარეთ ხმის მიცემა, ხმის მიცემა საზღვარგარეთ). მიუხედავად იმისა, რომ ეს არ არის ფართოდ გავრცელებული ევროპაში, საგარეო ხმის მიცემის უფლების შემოღება სახეზეა, თუ დამკვიდრება არა. თუმცა, კენჭისყრის სრულფასოვნებისთვის გარანტიებია საჭირო...
152. საფოსტო კენჭისყრა დაშვებულია დასავლეთ ევროპის რამდენიმე დამკვიდრებულ დემოკრატიაში, მაგალითად, გერმანია, ირლანდია, ესპანეთი, შვეიცარია... ეს ასევე გამოიყენებოდა მაგალითად ბოსნიასა და ჰერცოგოვინაში და კოსოვოში, საარჩევნო პროცესის მაქსიმალური ყოვლისმომცველობის უზრუნველსაყოფად (CG/BUR (11) 74). თუმცა, ეს დაშვებული უნდა იყოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ საფოსტო მომსახურება უსაფრთხო და სანდოა. თითოეული საქმე უნდა შეფასდეს საფოსტო კენჭისყრისას გაყალბებისა და მანიპულაციის ალბათობის განსაჭვრეტად.
...”

25. აღნიშნული ანგარიშის დასკვნები:

“91. საზღვარგარეთ მცხოვრებ მოქალაქეთა საარჩევნო ხმის უფლებასთან მიმართებით ეროვნული პრაქტიკა და ამ უფლებით სარგებლობა ევროპაში ერთგვაროვნებისგან შორს არის.
92. თუმცა კანონმდებლობის განვითარება, როგორიცაა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საბერძნეთის წინააღმდეგ, რომელიც ჯერ საბოლოო არ არის, მიუთითებს ქვეყნის გარეთ ხმის მიცემის (მინიმუმ იმ მოქალაქეებთან მიმართებით, რომლებიც ინარჩუნებენ კავშირს წარმოშობის ქვეყანასთან) მხარდამჭერ ტენდენციაზე.
93. ეს ვრცელდება მინიმუმ იმ ადამიანებზე ვინც დროებით იმყოფება ქვეყნის გარეთ. მაგრამ ქვეყნის გარეთ დროებით ყოფნის განმარტებები განსხვავდება და თუკი ეს კრიტერიუმად განისაზღვრება, ის ნათელი უნდა იყოს.
94. განსხვავება უნდა მოხდეს ასევე არჩევნების ტიპის მიხედვით. საყოველთაო, ერთი საარჩევნო ადმინისტრაციის მქონე არჩევნებზე საზღვარგარეთ მყოფი მოქალაქეების დაშვება უფრო მარტივია, მაშინ როცა ადგილობრივი არჩევნები როგორც წესი დახურულია მათთვის, ადგილობრივ პოლიტიკასთან მათი სუსტი კავშირის გამო.
95. საზღვარგარეთ მცხოვრებ მოქალაქეთა პროპორციები შესაძლოა მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს ქვეყნების მიხედვით. როდესაც მათი რაოდენობა დიდია, ხმებს შესაძლოა გადამწყვეტი გავლენა ქონდეს არჩევნების შედეგებზე, რამაც შესაძლოა გაამართლოს სპეციალური ზომების გატარება.
96. სავსებით ლეგიტიმურია უცხოეთში მცხოვრები მოქალაქეებისგან რეგისტრაციის მოთხოვნა, იმისათვის, რომ მათ შეძლონ არჩევნებში მონაწილეობა, მაშინაც კი თუ მაცხოვრებლებისთვის რეგისტრაცია აუცილებელია.
97. საელჩოში ან საკონსულოში ხმის მიცემის ვალდებულებამ შესაძლოა მკაცრად შეზღუდოს უცხოეთში მაცხოვრებელ მოქალაქეთა არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. ეს შეზღუდვა შესაძლოა გამართლდეს იმით, რომ ხმის მიცემის სხვა საშუალებები (საფოსტო ხმის მიცემა, წარმომადგენლობით ხმის მიცემა, ელექტრონული კენჭისყრა) ყოველთვის სანდო არ არის.
98. მიუხედავად იმისა, რომ საზღვარგარეთ მცხოვრებ მოქალაქეთათვის საარჩევნო ხმის უფლების ჩამორთმევა ან ამ უფლებაზე შეზღუდვების დაწესება საყოველთაო არჩევნების პრინციპის შეზღუდვას წარმოადგენს, კომისია არ ეტაპზე არ მიიჩნევს, რომ ევროპული საარჩევნო მემკვიდრეობის პრინციპები მოითხოვს ასეთი უფლების შემოღებას.
99. მიუხედავად იმისა, რომ საზღვარგარეთ მცხოვრებ მოქალაქეთათვის საარჩევნო ხმის უფლების შემოღება არ მოითხოვება ევროპული საარჩევნო მემკვიდრეობის პრინციპებით, „კანონისმიერი დემოკრატიისთვის ევროპული კომისია“ სთავაზობს, რომ სახელმწიფოებმა, მოქალაქეთა ევროპული მობილობის და კონკრეტული ქვეყნების სპეციფიური მდგომაროების გათვალისწინებით, გაიზიარონ საზღვარგარეთ მცხოვრებ მოქალაქეთათვის საარჩევნო ხმის უფლებისადმი პოზიტიური მიდგომა, ვინაიდან ეს უფლება ემსახურება ეროვნული და ევროპული მოქალაქეობის განვითარებას.“

3. სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტი (ICCPR)

26. საარჩევნო ხმის უფლება პაქტის 25-ე მუხლით არის დაცული, იხილეთ შესაბამისი ამონარიდები:

“ყოველ მოქალაქეს უნდა ქონდეს უფლება და შესაძლებლობა, მე-2 მუხლში მითითებული გამიჯვნების და დაუსაბუთებელი შეზღუდვების გარეშე:
...
(b) ხმა მისცეს და არჩეულ იქნას ნამდვილი პერიოდული არჩევნებისას, რომელიც უნდა განხორციელდეს საყოველთაო და თანასწორი არჩევნების გზით და ფარული კენჭისყრით, რითაც უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოხატვა;
...”
პაქტის 25-ე მუხლზე „ზოგადი კომენტარების“ მომზადებისას, რომელიც ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა (HRC) 1996 წლის 12 ივლისს გამოაქვეყნა, მომზადდა შეთავაზება სახელმწიფოთათვის, რითაც საზღვარგარეთ მცხოვრებ მათ მოქალაქეებს უნდა შექმნოდათ დაუსწრებლად საფოსტო კენჭისყრაში მონაწილეობის შესაძლებლობა, იმ ქვეყნებში, სადაც ეს სისტემა არ მოქმედებდა. თუმცა HRC ვერ შეთანხმდა ამ წინადადებაზე და შესაბამისად ეს არ აისახა „ზოგად კომენტარებში“.

4. ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენცია

27. ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვეციის 23-ე მუხლი:

“1. ყოველი მოქალაქე სარგებლობს შემდეგი უფლებებით და შესაძლებლობებით:
a. პირდაპირ ან წარმომადგენლების მეშვეობით მონაწილეობა მიიღოს საჯარო საქმეებში;
b. ხმა მისცეს და არჩეულ იქნას ნამდვილი პერიოდული არჩევნებისას, რომელიც უნდა განხორციელდეს საყოველთაო და თანასწორი არჩევნების გზით და ფარული კენჭისყრით, რითაც უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოხატვა; და
c. თანასწორობის ზოგად პირობებზე დაყრდნობით ჰქონდეს წვდომა მისი ქვეყნის სახელმწიფო მომსახურებაზე.
2. წინამდებარე პუნქტში ჩამოთვლილი უფლებებითა და შესაძლებლობებით სარგებლობა შესაძლოა მოწესრიგდეს კანონით მხოლოდ ასაკის, მოქალაქეობის, საცხოვრებელი ადგილის, ენის, განათლების, სამოქალაქო და ფსიქიკური ქმედუნარიანობის, ან სისხლის სამართალწარმოების შედეგად კომპეტენტური სასამართლოს მიერ მსჯავრდების საფუძვლებით.“

28. 23-ე მუხლით გათვალისწინებული საარჩევნო ხმის უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლოა დაექვემდებაროს შეზღუდვას მე-2 ნაწილში მითითებული საფუძვლებით, რომელიც მოიცავს „საცხოვრებელ ადგილსაც“. თუმცა, საცხოვრებელი ადგილის საფუძვლით საარჩევნო ხმის უფლების ყველა შეზღუდვა არ არის გამართლებული.

29. საქმეზე სახელმწიფოებრივი სოლიდარობის კომიტეტი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ (Statehood Solidarity Committee v. United States (საქმე 11.204, ანგარიში no. 98/03, 2003 წლის 29 დეკემბერი), ადამიანის უფლებათა ინტერ-ამერიკულმა კომისიამ დაადგინა, რომ ამერიკული კონვენციის 23-ე მუხლით გარანტირებული ამ უფლების განმარტებისა და შეფარდების მიდგომა შეესაბამებოდა ადამიანის უფლებათა სხვა საერთაშორისო სისტემების პრეცედენტულ სამართალს, რომელთა ხელშეკრულებებით იგივე გარანტიები იყო დადგენილი. ამასთან მიმართებით მან მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალზე და გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტზე:

“93. ... ევროპული სასამართლოსა და ამ კომისიის მსგავსად, გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტი აღიარებს, რომ ICCPR-ის 25-ე მუხლით დაცული უფლებები არ არის აბსოლუტური, მაგრამ 25-ე მუხლით დაცული პოლიტიკური მონაწილეობის უფლების მიმართ მოქმედი ნებისმიერი პირობა უნდა ეფუძნებოდეს ‘ობიექტურ და დასაბუთებულ კრიტერიუმს’. კომიტეტმა ასევე დაადგინა, რომ პროპორციულობის ფუნდამენტურ პრინციპზე დაყრდნობით, პოლიტიკური უფლებების უფრო მეტად შეზღუდვა საჭიროებს სპეციალურ დასაბუთებას.
...”

5. ადამიანის უფლებათა დაცვის სისტემა აფრიკულ ქარტიაზე დაყრდნობით

30. ადამიანის და ხალხთა უფლებების შესახებ აფრიკული ქარტიის 13.1 მუხლი:

“1. ყველა მოქალაქისთვის უზრუნველყოფილი უნდა იყო საკუთარი ქვეყნის მმართველობაში კანონით დადგენილი წესით პირდაპირ ან თავისუფლად არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით თავისუფლად მონაწილეობის უფლება.“

31. იმ მოსაზრების გაზიარებით, რომ ეს ნორმა შინაარსობრივად საერთაშორისო პაქტის 25-ე მუხლის მსგავსი იყო, ადამიანისა და ხალხების უფლებების აფრიკულმა კომისიამ ქარტიის მე-13 მუხლი, 25 მუხლზე ადამიანის უფლებათა კომიტეტის ზოგადი კომენტარის ჭრილში განმარტა. შესაბამისად მან დაადგინა, რომ 25-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლებების სარგებლობისთვის დადგენილი პირობები უნდა ეფუძნებოდეს კანონით დადგენილ ობიექტურ და დასაბუთებულ კრიტერიუმს (იხილეთ პუროჰიტი და მური გამბიის წინააღმდეგ (Purohit and Moore v. The Gambia), კომუნიკე No. 241/2001, § 76).

C. შედარებითი სამართალი

32. უცხოეთიდან ხმის მიცემის უფლებასთან მიმართებით ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნების კანონმდებლობის [ადამიანის უფლებათა ევროპული] სასამართლოსთვის ხელმისაწვდომ შედარებით სამართლებრივ მასალაზე დაყრდნობით, ქვეყნების უმრავლესობაში ნებადართულია და არსებობს პროცედურები, რომლების უცხოეთში მცხოვრებ მოქალაქეებს საშუალებას აძლევს მონაწილეობა მიიღონ საპარლამენტო არჩევნებში. თუმცა მდგომაროება მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისგან და განსხვავებული სცენარები არ იძლევა მათი გამოკვეთილ კატეგორიებად დაჯგუფების საშუალებას. თუმცა მაინც შესაძლებელია ორი ფართო კატეგორიის გამოყოფა: ის ქვეყნები, სადაც ნებადართულია მოქალაქეების მიერ ხმის მიცემა საზღვარგარეთიდან, სხვადასხვა საშუალებებით და ქვეყნები, სადაც ეს არ არის ნებადართული. და ბოლოს, იმ წევრი ქვეყნების უმრავლესობაში, სადაც ნებადართულია საზღვარგარეთიდან ხმის მიცემა, დადგენილია ექსპატრიატების ამომრჩეველთა სიაში რეგისტრაციის ადმინისტრაციული პროცედურა.

1. უცხოეთიდან ხმის მიცემის რეგულირება იმ ქვეყნებში, სადაც ეს ნებადართულია

33. ამ კატეგორიაში ხვდება ოცდაცამეტი წევრი ქვეყანა: ავსტრია, ბელგია, ბოსნია და ჰერცოგოვინა, ბულგარეთი, ხორვატია, ჩეხეთის რესპუბლიკა, დანია, ესტონეთი, ფინეთი, საფრანგეთი, საქართველო, გერმანია, უნგრეთი, ისლანდია, იტალია, ლატვია, ლიხტენშტეინი, ლიტვა, ლუქსემბურგი, მოლდავეთი, მონაკო, ნიდერლანდები, ნორვეგია, პოლონეთი, პორტუგალია, რუმინეთი, რუსეთი, სერბეთი, სლოვაკეთი, სლოვენია, ესპანეთი, შვედეთი, შვეიცარია, „მაკედონიის ყოფილი იუგოსლავური რესპუბლიკა“, თურქეთი, უკრაინა და გაერთიანებული სამეფო.

34. ზემოთ აღნიშნული ქვეყნები უშვებენ ხმის მიცემას ან უცხოეთში გახსნილ საარჩევნო უბნებში ან საფოსტო კენჭისყრას, ან ორივეს ერთად. შემდეგი ჩვიდმეტი ქვეყანა უშვებს ხმის მიცემას საელჩოებში, საკონსულოებში ან სხვაგან მოწყობილ საარჩევნო უბნებზე: ბულგარეთი, ხორვატია, ჩეხეთის რესპუბლიკა, დანია, ფინეთი, საფრანგეთი, საქართველო, ისლანდია, მოლდავეთი, ნორვეგია, პოლონეთი, რუმინეთი, რუსეთი, სერბეთი, „მაკედონიის ყოფილი იუგოსლავური რესპუბლიკა“ და უკრაინა.
რვა ქვეყანა - ავსტრია, გერმანია, იტალია, ლიხტენშტეინი, ლუქსემბურგი, ნიდერლანდები, პორტუგალია და სლოვაკეთი - ნებას რთავს უცხოეთში მცხოვრებ საკუთარ მოქალაქეებს ხმა მისცენ მხოლოდ ფოსტით, ან საელჩოს ან საკონსულოს მეშვეობით, ან კომპეტენტური სახელმწიფო ორგანოსთვის პირდაპირ წერილობით მიმართვით. საელჩოში (ან საკონსულოში) ან ფოსტით ხმის მიცემის შესაძლებლობა უზრუნველყოფილია ბელგიის, ბოსნია-ჰერცოგოვინის, ესტონეთის, ლატვიის, ლიტვის, სლოვაკეთის, ესპანეთისა და შვედეთის მიერ. ქვეყნების გარკვეული რაოდენობა - ბელგია, საფრანგეთი, ნიდერლანდები, შვეიცარია და გაერთიანებული სამეფო - ასევე უშვებს ხმის მიცემას წარმომადგენლობით. მონაკოში წარმომადგენლობით ხმის მიცემა ერთადერთი საშუალებაა უცხოეთში მცხოვრებ მოქალაქეთათვის.
მხოლოდ ნიდერლანდები და შვეიცარია უშვებს ინტერნეტით ხმის მიცემას. კენჭისყრის ეს ფორმა უკვე გათვალისწინებულია ესტონეთის კანონმდებლობაში და მოქმედებს კიდეც, ხოლო ესპანეთში განხილვის პროცესშია.

35. ხუთ წევრ ქვეყანაში (ბოსნია-ჰერცოგოვინა, დანია, უნგრეთი, ლიხტენშტეინი და „მაკედონიის ყოფილი იუგოსლავური რესპუბლიკა“) მხოლოდ ქვეყნის გარეთ დროებით მცხოვრებ მოქალაქეებს აქვთ უცხოეთიდან ხმის მიცემის უფლება. ბოლოს ჩამოთვლილ ქვეყნებში კანონში პირდაპირ არის მითითებული, პირები რომლებიც დროებით ცხოვრობენ და მუშაობენ საზღვარგარეთ. ზოგიერთ ქვეყნებში ექსპატრიატები კარგავენ ხმის მიცემის უფლებას გარკვეული პერიოდის შემდეგ (თხუთმეტი წელი გაერთიანებულ სამეფოში და ოცდახუთი წელი გერმანიაში).

36. კონკრეტული ქვეყნები, როგორებიცაა ავსტრია, უნგრეთი, სლოვენია და უკრაინა უცხოეთიდან ხმის მიცემას უშვებენ მასპინძელი ქვეყნის ნებართვით.

37. ოთხ ქვეყნაში - ხორვატია, საფრანგეთი, იტალია და პორტუგალია - ექსპატრიატები უფლებამოსილი არიან ქვეყნის გარეთ შექმნილ საარჩევნო ერთეულებიდან აირჩიონ ეროვნულ პარლამენტში წარმომადგენლები. პორტუგალიაში ორი საარჩევნო ერთეული ირჩევს პარლამენტის ერთ წევრს. უცხოეთში მცხოვრები საფრანგეთის მოქალაქეები მონაწილეობენ სენატის თორმეტი წევრის არჩევნებში „საფრანგეთის ექსპატრიატების 150 წევრიანი ძლიერი ასამბლეის“ მეშვეობით. 2012 წლიდან ისინი შეძლებენ ასევე ეროვნულ ასამბლეაში თერთმეტი წევრის არჩევას. ხორვატიასა და იტალიაში ექსპატრიატებისთვის განსაზღვრული საპარლამენტო კვოტა დამოკიდებულია ამომრჩეველთა აქტივობაზე.

2. ქვეყნები, რომლებიც არ უშვებენ უცხოეთიდან ხმის მიცემას ან აწესებენ მნიშნველოვან შეზღუდვებს მასზე

38. რვა წევრი ქვეყანა - ალბანეთი, ანდორა, სომხეთი, აზერბაიჯანი, კვიპროსი, მალტა, მონტენეგრო და სან მარინო - არ უშვებენ საპარლამენტო არჩევნებში უცხოეთიდან მონაწილეობას. კერძოდ კი ალბანეთის საარჩევნო კოდექსში არ არის ნორმები უცხოეთიდან ხმის მიცემის შესახებ. ირლანდიაში მკაცრი წესებია დადგენილი საფოსტო ხმის მიცემასთან დაკავშირებით, პოლიციაში და შეიარაღებულ ძალებში მივლენილი ექსპატრიატებისა და ირლანდიელი დიპლომატებისა და მათი მეუღლეებისთვის. შესაბამისად ეს უფლება განსაზღვრულია მხოლოდ სპეციფიური ძალიან მცირერიცხოვანი პირთა ჯგუფისთვის. მონტენეგროსა და სან მარინოს კანონმდებლობის თანახმად საზღვარგარეთ მყოფი პირები უფლებამოსილი არიან ხმა მისცენ მხოლოდ თავიანთ ქვეყნებში.

3. ექსპატრიატთა საარჩევნო სიებში რეგისტრაციის წესი

39. მინიმუმ ოცდაორ წევრ ქვეყანაში, რომლებიც უშვებენ უცხოეთიდან ხმის მიცემას, პირები, რომელთაც სურთ ისარგებლონ ამ შესაძლებლობით, გარკვეულ ვადამდე უნდა მიმართონ საარჩევნო სიაში რეგისტრაციისთვის, ან მათი წარმოშობის ქვეყნის სახელმწიფო ორგანოებს, ან დიპლომატიურ ანდ საკონსულო მისიებს უცხოეთში.

40. ბოსნიასა და ჰერცოგოვინაში ცენტრალური საარჩევნო კომისიისთვის სარეგისტრაციო განაცხადების წარდგენა უნდა მოხდეს არჩევნებამდე. დანიაში შესაბამისი საარჩევნო ხმის უფლების მქონე პირებმა განაცხადი უნდა წარადგინოს მუნიციპალიტეტში, სადაც ისინი ბოლოს ცხოვრობდნენ. უნგრეთში ამომრჩევლებს შეუძლიათ რეგისტრაციისთვის მიმართონ დიპლომატიურ და საკონსულო მისიებს, გარკვეულ ვადებში ადგილობრივი საარჩევნო ბიუროებისთვის განაცხადების წარდგენით. გერმანიასა და ლუქსემბურგში მოთხოვნა უნდა წარედგინოს ადგილობრივ ორგანოებს. სლოვაკეთის შემთხვევაში უცხოეთში მცხოვრებმა ამომრჩევლებმა უნდა მოითხოვონ სპეციალურ საარჩევნო სიაში შეყვანა, რომელსაც აწარმოებს ბრატისლავა-პეტრზალკას მუნიციპალური ორგანოები. სლოვენიაში უცხოეთიდან კენჭისყრაში მონაწილე პირებმა უნდა შეატყობინონ ეროვნულ საარჩევნო კომისიას, ხოლო სერბეთში მათ უნდა მოითხოვონ საარჩევნო სიაში რეგისტრაცია როგორც უცხოეთში მაცხოვრებლებმა. ესპანეთში ამომრჩევლებმა უნდა მიმართონ საარჩევნო ბიუროს პროვინციულ ფილიალს, რათა დარეგისტრირდნენ დაუსწრებელი ამომრჩევლების სპეციალურ სიაში. გაერთიანებულ სამეფოში საზღვარგარეთ მცხოვრებმა ამომრჩევლებმა ყოველწლიური რეგისტრაცია უნდა გაიარონ თავიანთ ადგილობრივ საარჩევნო სარეგისტრაციო სამსახურში.

41. ზოგ ქვეყანაში მოთხოვნა უნდა გაეგზავნოს დიპლომატიურ მისიას ან საკონსულოს, რომელიც ან თავად აწარმოებს ამომრჩეველთა სიას ან მოთხოვნებს უგზავნის წარმოშობის ქვეყნის კომპეტენტურ ორგანოს. ბელგიის მოქალაქეებმა, რომლებიც დიპლომატიური მისიების ან საკონსულოების მიერ წარმოებულ რეესტრში არიან რეგისტრირებული, უნდა შეავსონ ფორმა და მიუთითონ მუნიციპალიტეტი, რომელშიც სურთ რეგისტრაცია და ხმის მიცემის მეთოდი, რომელსაც გამოიყენებენ. ფორმა შემდეგ ეგზავნება შესაბამის მუნიციპალიტეტს და პირის სახელი ფიქსირდება ექსპატრიატების სიაში.

42. ბულგარეთში, ჩეხეთის რესპუბლიკაში, პოლონეთსა და რუსეთში ექსპატრიატი ამომრჩევლების სიას აწარმოებს დიპლომატიური ან საკონსულო მისია ამომრჩეველთა მოთხოვნების საფუძველზე. უცხოეთში ხმის მიცემის მსურველი ხორვატიის მოქალაქეები უნდა დარეგისტრირდნენ ხორვატიის საელჩოში ან საკონსულოში. ლატვიის ამომრჩევლებმა, რომელთაც სურთ ფოსტით ხმის მიცემა, უნდა მიმართონ შესაბამის დიპლომატიურ მისიას ან საკონსულოს, სადაც ისინი რეგისტრირდებიან სპეციალურ სიაში. ნიდერლანდების შემთხვევაში ექსპატრიატები რომელნიც უფლებამოსილი არიან და სურთ არჩევნებში მონაწილეობა, უნდა მოითხოვონ უცხოეთში მცხოვრებ ჰოლანდიის მოქალაქეთა ელექტრონულ სიაში რეგისტრაცია საკონსულო მისიის ხელმძღვანელისთვის მიმართვით, რომელიც თავის მხრივ მოთხოვნას ჰააგაში აგზავნის. პორტუგალიაში უცხოეთში ხმის მიცემისთვის საჭიროა საკონსულოს ამომრჩეველთა სიაში წინასაწარი რეგისტრაცია. უცხოეთში მცხოვრები შვეიცარიის მოქალაქეებმა უნდა მიმართონ დიპლომატიურ ან საკონსულო მისიებს, სადაც ისინი რეგისტრირებული არიან. განაცხადები ეგზავნება იმ მუნიციპალიტეტს, რომელშიც შესაბამისი პირი როგორც წესი მონაწილეობდა არჩევნებში და ეს ადამიანი რეგისტრირდება საარჩევნო სიაში იქ. „მაკედონიის ყოფილი იუგოსლავური რესპუბლიკის“ ექსპატრიატები რეგისტრირდებიან ქვეყნის ამომრჩეველთა სიებში მას შემდეგ რაც მიმართავენ დიპლომატიურ მისიებს ან საკონსულოებს. თურქეთში ექსპატრიატი ამომრჩევლები უნდა დარეგისტრირდნენ ამომრჩეველთა სპეციალურ სიაში უახლოესი საკონსულოსთვის საცხოვრებელი ადგილის დამადასტურებელი დეკლარაციის წარდგენით.

43. სხვა ქვეყნებში ექსპატრიატმა ამომრჩევლებმა რეგისტრაციისთვის არ უნდა შეასრულონ რაიმე ფორმალობები, რადგანაც სახელმწიფო ორგანოები მათ ავტომატურად არეგისტრირებენ არსებული ამომრჩეველთა სიების საფუძველზე. ასე ხდება ესტონეთში, ფინეთში, საფრანგეთში, საქართველოში, ისლანდიაში, იტალიაში, ლიტვაში, მოლდავეთში, ნორვეგიაში, რუმინეთში, შვედეთსა და უკრაინაში. ამომრჩევლები, რომლებიც არ არიან საარჩევნო სიაში, უფლებამოსილი არიან წარადგინონ რეგისტრაციის მოთხოვნა (მაგალითად საფრანგეთში, საქართველოში, იტალიასა და უკრაინაში).

44. ისლანდიაში ამომრჩევლები ხელახალ რეგისტრაციას გადიან ერთიან საარჩევნო სიაში უცხოეთში ცხოვრების რვა წლის შემდეგ; ნორვეგიასა და შვედეთში ვადა ათი წელია.

45. ზოგ ქვეყანაში, სადაც არსებობს ავტომატური რეგისტრაციის სისტემა, ექსპატრიატებმა გარკვეული ფორმალური პროცედურა უნდა გაიარონ საკუთარი წარმოშობის ქვეყანაში ხმის მისაცემად. მაგალითად, უცხოეთში მცხოვრებმა იტალიელმა ამომრჩევლებმა, რომელთაც სურთ იტალიაში ხმის მიცემა, ამის შესახებ წერილობით უნდა შეატყობინონ შესაბამის საკონსულო ორგანოს. ფრანგმა ექსპატრიატებმა მოთხოვნა უნდა დაარეგისტრირონ საფრანგეთში არსებულ საარჩევნო სიაში, თუ მათ იქ სურთ ხმის მიცემა.

კანონმდებლობა

1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

46. განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან არჩევნებში მონაწილეობის შეუძლებლობა წარმოადგენდა 2007 წლის საპარლამენტო არჩევნებში საარჩევნო ხმით სარგებლობის უფლებაში არაპროპორციულ ჩარევას, რაც არღვევდა 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლს:
„მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები კისრულობენ ვალდებულებას, გონივრული პერიოდულობით ჩაატარონ თავისუფალი არჩევნები ფარული კენჭისყრით ისეთ პირობებში, რომლებიც საკანონმდებლო ორგანოების არჩევისას უზრუნველყოფს ხალხის ნება–სურვილის თავისუფალ გამოხატვას.“

A. პალატის გადაწყვეტილება

47. 2010 წლის 8 ივლისის გადაწყვეტილებაში პალატამ დაადგინა, რომ ადგილი ქონდა კონვენციის 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის დარღვევას. მან მიიჩნია, რომ წინამდებარე საქმე არ ეხებოდა განმცხადებლების საარჩევნო უფლების აღიარებას, რაც უკვე აღიარებული იყო საბერძნეთის კონსტიტუციით, არამედ უცხოეთში მცხოვრები საბერძნეთის მოქალაქეების მიერ ამ უფლებით სარგებლობის პირობებს. ამასთან მიმართებით პალატამ აღნიშნა, რომ 1975 წელს მიღებული საბერძნეთის კონსტიტუციის 51.4 მუხლი, რომელიც დაზუსტდა 2001 წლის გადასინჯვისას, კანონმდებელს ანიჭებდა უფლებამოსილებას, დაეკონკრეტებინა ეს პირობები. მიუხედავად იმისა, რომ განმცხადებლებს ჰქონდათ კენჭისყრაში მონაწილეობის მისაღებად საბერძნეთში ჩასვლის შესაძლებლობა, რეალურად ეს მნიშვნელოვნად ართულებდა ამ უფლებით სარგებლობას, რადგანაც დაკავშირებული იყო ხარჯებთან და მათი პროფესიული და ოჯახური ცხოვრების შეწყვეტასთან.

48. პალატამ აღიარა, რომ კონვენციის 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი არ მოიცავს უცხოეთში მაცხოვრებელი ამომრჩევლებისთვის საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობის უფლების უზრუნველყოფის ვალდებულებას. თუმცა, განსახილველი კონსტიტუციური ნორმა (მუხლი 51.4) არ შეიძლება განუსაზღვრელად ამოქმედდეს, შინაარსისა და კანონმდებლების მხრიდან გამოხატული ნორმატიული ღირებულების გამოცლით. 51.4 მუხლის ძალაში შესვლიდან ოცდათხუთმეტი წლის მანძილზე (სასამართლო გადაწყვეტილების მიღების მომენტისთვის) ბერძენ კანონმდებელს არ მოუხდენია მისი შინაარსის ამოქმედება.

49. პალატამ ასევე დაადგინა, რომ ექსპატრიატების საარჩევნო ხმის უფლებასთან დაკავშირებით კანონმდებლობისთვის რეალური მოქმედების ძალის არ მინიჭება სავარაუდოდ წარმოადგენდა საზღვარგარეთ მაცხოვრებელი ბერძნების მიმართ, საბერძნეთში მაცხოვრებლებთან შედარებით, უსამართლო მოპყრობას, მიუხედავად იმისა, რომ ევროპის საბჭომ წევრ ქვეყნებს მოუწოდა, უცხოეთში მცხოვრები მათი მოქალაქეებისთვის შეექმნათ საარჩევნო პროცესებში სრულად ჩართვის შესაძლებლობა. ევროპის საბჭოს ოცდაცამეტი ქვეყნის ეროვნული კანონმდებლობის შედარებითი კვლევის საფუძველზე პალატამ დაადგინა, რომ დიდმა უმრავლესობამ დაადგინა პროცედურა ამ საკითხთან მიმართებით და დაასკვნა, რომ საბერძნეთი წევრი ქვეყნების უმრავლესობაში არსებული საერთო დომინაციისგან შორს იყო.

B. მხარეთა წერილობითი მოსაზრებები

1. განმცხადებლები

50. განმცხადებლებმა წერილობით მოსაზრებაში განაცხადეს, რომ საბერძნეთის მოქალაქეების უფლება უცხოეთიდან ხმის მიცემაზე პირველად აღიარებულ იქნა 1862 წელს, მეორე ეროვნული ასამბლეის წევრების არჩევისას, როდესაც საბერძნეთის მოქალაქეებმა შეძლეს კენჭისყრაში მონაწილეობა თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან. საბერძნეთის საკონსტიტუციო სამართლის სფეროში სამეცნიერო მოსაზრებების დიდი ნაწილის მიხედვით და ასევე საბერძნეთის სასამართლოთა მოსაზრებით ამგვარი მნიშვნელობის მქონე უფლების გარანტი საკონსტიტუციო ნორმები არ შეიძლება უსასრულოდ დარჩეს მოქმედების გარეშე. განმცხადებლებმა კონკრეტულად აღნიშნეს, რომ როდესაც კონსტიტუციის 24.6 მუხლთან მიმართებით იგივე პრობლემის წინაშე აღმოჩნდნენ (ამ მუხლით განსაზღვრული იყო საკუთრების უფლებაზე შემზღუდავი ზომების დადგენა კულტურული გარემოს დასაცავად და მესაკუთრეთათვის კომპენსაციის გაცემა), სრულიად უზენაესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ რადგანაც კანონმდებელმა არ აამოქმედა იმპლემენტაციისთვის საჭირო კანონმდებლობა, „სახელმწიფო ორგანოებს ევალებოდათ კონსტიტუციის პირდაპირი მოქმედების შედეგად, ძეგლების დაცვის უზრუნველყოფა და პარალელურად შესაბამისი მესაკუთრისთვის კომპენსაციის გაცემა“. განმცხადებლების მოსაზრებით, კონსტიტუციის 108-ე და 51.4 მუხლებიდან გამომდინარე ბერძენი კანონმდებლის მიმართ კანონმდებლობის მიღებასთან დაკავშირებით არსებული მოთხოვნები მავალდებულებელი იყო და არა არჩევითი. მათ განაცხადეს, რომ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმების და უცხოეთიდან ხმის მიცემის უფლების ამოქმედებასთან მიმართებით ოცდათექვსმეტწლიანი დაგვიანება 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის დარღვევას უტოლდებოდა.

51. განმცხადებლების აზრით, ილბე ლიხტენშტეინის წინააღდეგ (Hilbe v. Liechtenstein ((dec.), no. 31981/96, ECHR 1999 VI) საქმეზე [ადამიანის უფლებათა ევროპული] სასამართლოს პოზიცია არ იყო წინამდებარე საქმეზე რელევანტური. ამ საქმეზე განმცხადებლისგან განსხვავებით, ისინი რეგისტრირებული იყვნენ ამომრჩეველთა სიაში და მათი საარჩევნო ხმის უფლება პირდაპირ იყო ასახული ეროვნულ კანონმდებლობაში. ამასთან, ისინი დაობდნენ არა მათ საარჩევნო უფლებებზე დადგენილი შეზღუდვების გამო, არამედ ამ უფლების ამოქმედებისთვის აუცილებელი ზომების მიუღებლობაზე.

52. განმცხადებლებმა განაცხადეს, რომ ისინი თვალყურს ადევნებდნენ მათ ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკურ მოვლენებს და სურდათ საბერძნეთთან მჭიდრო კავშირის შენარჩუნება. კერძოდ კი მათ აღნიშნეს, რომ ისინი რეგისტრირებული იყვნენ საბერძნეთში ამომრჩეველთა სიაში, ჰქონდათ საბერძნეთის მოქმედი პასპორტები, საბერძნეთში საკუთრებაში ქონდათ უძრავი ქონება რისთვისაც იხდიდნენ საშემოსავლო გადასახადს და კვლავ ქონდათ უფლებამოსილება, საადვოკატო საქმიანობა განეხორციელებინათ საბერძნეთში. ისინი აცხადებდნენ რომ მათი საცხოვრებელი ადგილიდან საბერძნეთის საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობის შესაძლებლობის არ ქონა წარმოადგენდა მათ საარჩევნო უფლებებში ჩარევას საბერძნეთის კონსტიტუციისა და კონვენციის მოთხოვნათა დარღვევით. ეს ჩარევა გამოიხატებოდა იმაში, რომ ისინი იძულებული იყვნენ მათი საარჩევნო უფლების განსახორციელებლად ჩასულიყვნენ საბერძნეთში. განმცხადებლები აღიარებდნენ რომ მათ შეეძლოთ თავიანთ მშობლიურ ქალაქებში სამოსსა და სალონიკში ჩაფრენა საპარლამენტო არჩევნებისთვის. თუმცა ეს შესაძლებლობა არ ცვლიდა მათი საჩივრის შინაარსს, კერძოდ კი ამისთვის მათ მნიშვნელოვანი ხარჯის გაწევა მოუხდებოდათ და მათი პროფესიული და ოჯახური ცხოვრება შეფერხდებოდა, ვინაიდან ვალდებული იქნებოდნენ რამდენიმე დღით სამუშაოს და ოჯახს ჩამოშორებოდნენ.

53. განმცხადებლების აზრით, ევროპის საბჭოს ინსტრუმენტებიდან, კერძოდ კი საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუციიდან 1459 (2005) და რეკომენდაციიდან 1714 (2005) და ვენეციის კომისიის საარჩევნო საკითხებზე საუკეთესო პრაქტიკის კოდექსიდან ცხადი იყო, რომ წევრ ქვეყნებს ევალებოდათ საარჩევნო უფლების ეფექტიანობის უზრუნველყოფა. მათ აღნიშნეს, რომ კვლევის თანახმად, რომელზეც პალატამ მიუთითა 2010 წლის 8 ივლისს, ევროპის საბჭოს მინიმუმ ოცდაცხრა წევრ ქვეყანაში გარანტირებული იყო ექსპატრიატების უფლება, მონაწილეობა მიეღოთ საპარლამენტო არჩევნებში უცხოეთიდან.

2. მოპასუხე სახელმწიფო

54. მოპასუხე სახელმწიფო ამტკიცებდა, რომ კონსტიტუციის დონეზე აღიარებული შესაძლებლობა, საბერძნეთის გარეთ მყოფთათვის საარჩევნო უფლებით სარგებლობის მარეგულირებელი კანონმდებლობის მიღების შესახებ არ შეიძლება განხილულ იქნას გადამწყვეტ ფაქტორად იმის შეფასებისას წინამდებარე საქმეზე დაირღვა თუ არა 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი. კერძოდ კი ის აღნიშნავდა, რომ კონსტიტუციის 51.4 მუხლი შორს არის კანონმდებელზე ვალდებულების დადგენისგან, ის ალტერნატიული ბუნების არის. უფრო მეტიც, 1-ელი დამატებით ოქმის მე-3 მუხლთან მიმართებით [ადამიანის უფლებათა ევროპული] სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად საარჩევნო სისტემების ორგანიზებასთან მიმართებით ხელშემკვრელი სახელმწიფოები სარგებლობენ თავისუფალი შეფასების ფართო ფარგლებით. მოპასუხე სახელმწიფომ დასძინა, რომ კონსტიტუციის 51.4 მუხლის თანახმად საბერძნეთის გარეთ მყოფი საბერძნეთის მოქალაქეებისთვის არჩევნებში მონაწილეობის შესაძლებლობის შექმნას მხარი უნდა დაუჭიროს პარლამენტის სრული შემადგენლობის ორმა მესამედმა; ეს ადასტურებდა იმას, რომ ამ საკითხზე საბერძნეთში უნდა შემდგარიყო ფართო პოლიტიკური კონსესუსი. უფრო მეტიც, საბერძნეთმა 2009 წელს უკვე ცადა მიეღო კანონი ბერძენი ექსპატრიატების საარჩევნო უფლებების შესახებ, ამ ფაქტით დადასტურდა ამ პრობლემის გადაჭრის გზების ძიების პოლიტიკური ნება. მოპასუხე სახელმწიფოს აზრით ამის ორგანიზება მეტად რთული და დელიკატური პოლიტიკური საკითხი იყო. თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან ექსპატრიატების მიერ საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობის უფლების ბლანკეტურ აღიარებას შეეძლო გამოეწვია მნიშვნელოვანი პოლიტიკური და ეკონომიკური პრობლემები, არა მარტო საბერძნეთში, არამედ ასევე ევროპის საბჭოს სხვა ქვეყნებში.

55. მოპასუხე სახელმწიფო უთითებდა საარჩევნო ხმის უფლების საცხოვრებელ ადგილზე დამოკიდებულების 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლთან შესაბამისობასთან დაკავშირებით [ადამიანის უფლებათა ევროპული] სასამართლოს და წარსულში ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის პრეცედენტულ სამართალზე. ის ამტკიცებდა, რომ ამ პრეცედენტების თანახმად, ასეთი შეზღუდვის დადგენა გამართლებული იყო. ის უთითებდა კანონმდებლის ლეგიტიმურ სიფრთხილეზე, შეეზღუდა საზღვარგარეთ მაცხოვრებელი მოქალაქეების გავლენა საპარლამენტო არჩევნებზე, რაც ძირითადად იმოქმედებდა ქვეყანაში მაცხოვრებელ მოქალაქეებზე. მოპასუხე სახელმწიფოს აზრით ექსპატრიატები ლეგიტიმურად ვერ დაამტკიცებდნენ, რომ მათზე ქვეყნის პოლიტიკური ორგანოების გადაწყვეტილებებს მეტი გავლენა ქონდა ვიდრე საბერძნეთში მაცხოვრებელ საბერძნეთის მოქალაქეებზე.

56. 2001 წელს კონსტიტუციის გადახედვაში პარლამენტის წვლილზე მითითებით მოპასუხე სახელმწიფო აცხადებს, რომ კონსტიტუციის 51.4 მუხლში მითითებული კანონმდებლობის ქონა კვლავ არჩევითია. მიუხედავად იმისა, რომ 51.4 მუხლში მოხდა პირველად მითითება საფოსტო კენჭისყრაზე, ეს მაინც სრულიად არჩევითია. უფრო მეტიც, საფოსტო კენჭისყრა უნდა შეესაბამებოდეს საპარლამენტო არჩევნების ერთდროულად ჩატარების კონსტიტუციურ პრინციპს. მოპასუხე სახელმწიფომ ასევე ხელახლა მიუთითა კონსტიტუციის 51.4 მუხლში მითითებული კანონმდებლობის მიღებისთვის საჭირო ორ-მესამედზე, კერძოდ კი პოლიტიკურ კონსესუსზე საზღვარგარეთ მცხოვრებ საბერძნეთის მოქალაქეთა მნიშვნელოვანი რაოდენობის გათვალისწინებით (3 700 000 პირი საბერძნეთის 11 000 000-იან მოსახლეობასთან მიმართებით). მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში 1 850 000 საბერძნეთის მოქალაქე ცხოვრობდა, 558 000 - ავსტრალიაში. შესაბამისად, მოპასუხე სახელმწიფოს განცხადებით, აუცილებელი იყო ფართო პოლიტიკური კონსესუსის არსებობა ელექტორატის de facto გაზრდასთან დაკავშირებით პოლიტიკური დაძაბულობის თავიდან ასაცილებლად.

57. მოპასუხე სახელმწიფო ამტკიცებდა, რომ საზღვარგარეთ მუდმივად მცხოვრებმა საბერძნეთის მოქალაქეებმა განავითარეს სოციალური, ეკონომიკური, პოლიტიკური და კულტურული კავშირები თავიანთ მასპინძელ ქვეყანასთან და მათი ინტერესების მთავარი ნაწილიც იქ იყო. ამასთან, საბერძნეთის სხვა ქვეყნებთან შედარებისას, რომელთაც ექსპატრიატებს მიანიჭეს თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან ხმის მიცემის უფლება, გასათვალისწინებელია თითოეული შემთხვევის სპეციფიური მახასიათებლები, კერძოდ კი წარმოშობის ქვეყნის გარეთ მცხოვრებ მოქალაქეთა რაოდენობა, თითოეული ქვეყნის სოციალურ-პოლიტიკური კონტექსტი და იქ არსებული საარჩევნო სისტემა.

58. მოპასუხე სახელმწიფომ ასევე განაცხადა, რომ ბერძენი ექპატრიატების საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობა არ შეიძლება გაუთანაბრდეს ევროპული პარლამენტის არჩევნებში საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობას. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში იგულისხმება ევროპული კავშირის წევრ ქვეყნებში მცხოვრები ექსპატრიატი ბერძნებისთვის საარჩევნო ხმის უფლების მინიჭება, რაც ევროპული კავშირის სამართლიდან პირდაპირ მომდინარე ვალდებულებაა და საგანგებოდ არის ასახული ეროვნულ კანონმდებლობაში.

59. საბოლოო ჯამში მოპასუხე სახელმწიფომ აღნიშნა, რომ განმცხადებლები აკმაყოფილებდნენ საბერძნეთში საარჩევნო ხმით სარგებლობისთვის საარჩევნო კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. ექსპატრიატებისათვის მათი საცხოვრებელი ადგილიდან არჩევნებში მონაწილეობის უფლების მინიჭება ეროვნული სახელმწიფო ორგანოების თავისუფალი შეფასების ფარგლებში ექცევა და შესაბამისად ისინი წყვეტენ თუ როგორ და როდის მიანიჭონ ეს უფლება.

3. მესამე მხარე

60. 1953 წელს დაარსებული „საბერძნეთის ადამიანის უფლებათა ლიგა“ საბერძნეთის უძველესი არასამთავრობო ორგანიზაცია და „ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ფედერაციის“ წევრია. მან მიუთითა ექსპატრიატების საცხოვრებელი ადგილიდან არჩევნებში მონაწილეობის მიღების უფლებებთან მიმართებით არსებულ პარადოქსულ მდგომარეობაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ექსპატრიატების უფლება, მონაწილეობა მიიღონ „სამშობლოს“ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებში არ იყო სადაო, კონსტიტუციური ღირებულების მქონე სადაო პრინციპი ვერ მოქმედებდა: მიუხედავად იმისა, რომ 2001 წელს კონსტიტუციის გადახედვიდან ათი წელი გავიდა, საზღვარგარეთ მცხოვრები ბერძნებისთვის „საფოსტო კენჭისყრის“ მიღების შესახებ საკონსტიტუციო მოთხოვნა ჯერაც არ განხორციელებულა.

61. ექსპატრიატების პოლიტიკური უფლებების შესახებ დებატი ორ საწინააღმდეგო იდეაზე იყო აგებული და სახელმწიფოთა პოზიციებისა და პრაქტიკის უმრავლესობა სხვადასხვა ვარიაციებითა და ნიუანსებით ორ უკიდურესობად ნაწილდებოდა. პირველი იყო პოლიტიკური ერთობის იდეა, რომელიც სრულად ეფუძნებოდა ტერიტორიას, ხოლო მეორე იყო ერთობა ტერიტორიის მიღმა, რომელიც ეფუძნება ერის გამაერთიანებელი სოლიდარობის კავშირებს. მესამე მხარემ ჯ. ჰაბერმასის ციტირება მოახდინა, რომლის მიხედვითაც საზოგადოების დემოკრატიული თვითგამორკვევის ცნება „მოითხოვს, რომ ისინი, ვინც კანონის საგანი ხდება და ისინი ვიზეც კანონი აკეთებს მითითებას, თავად უნდა იყვნენ განხილული კანონის შემქმნელებად“. ამ ციტირებაში ასახულია მოქალაქის სტატუსის ცნება, რომლითაც ტერიტორიაზე ცხოვრება განმსაზღვრელი კრიტერიუმია, მაგრამ ობიექტურად ითვალისწინებს, რომ ადამიანისთვის არ არის აბსოლუტურად აუცილებელი იცხოვროს სახელმწიფოს ტერიტორიაზე იმისათვის, რომ იგრძნოს სასიცოცხლო კავშირის არსებობა ამ სახელმწიფოსთან. იზრდებოდა იმის აღქმა, რომ „შესაძლებელი იყო ცხოვრება შინ და სახლისგან შორს“. მოქალაქეობისადმი ამ ტრანსნაციონალურმა მიდგომამ არათანამედროვე გახადა ექსპატრიატებისთვის საარჩევნო ხმის უფლების შესახებ დებატის დაფუძნება მოქალაქეობის მხოლოდ ტერიტორიულ გაგებაზე. ის ფაქტი, რომ საარჩევნო კამპანიები ამჟამად კომპიუტერული სოციალური ქსელების (Facebook-ისა და Twitter-ის) მეშვეობით ხორციელდებოდა, ამტკიცებდა იმას, რომ ექსპატრიატსა და მისი წარმოშობის ქვეყანას შორის „დაშორება“ აღარ იყო შესატყვისი არგუმენტი, როგორც ეს იყო რამდენიმე წლის წინ.

62. მესამე მხარის აზრით, ექსპატრიატებისათვის პოლიტიკური უფლებების მინიჭების დილემაზე პასუხი არ შეიძლება იყოს „ყველაფერი ან არაფერი“. აუცილებელი იყო ობიექტური კრიტერიუმის განსაზღვრა, რომლის მიხედვითაც შეფასდებოდა, ქონდათ თუ არა ექსპატრიატებს მნიშვნელოვანი კავშირები საბერძნეთთან და ამის შესაბამისად გადაწყდებოდა მათი ჩართვა ელექტორატში. ლიგა მიიჩნევს, რომ ევროპული კავშირის წევრი ქვეყნების უმრავლესობაში, რომლებშიც უზრუნველყოფილია ექსპატრიატების საარჩევნო უფლებები, ჩვეული წინაპირობა იყო შესაბამისი სახელმწიფოს საარჩევნო სიაში რეგისტრაცია შესაბამის რეგიონში განთავსებულ საელჩოში ან საკონსულოში. შესაბამისად „საფოსტო კენჭისყრის ან სხვა საშუალებებით“ [ხმის მიცემის] უფლების მინიჭების ობიექტური კრიტერიუმია საზღვარგარეთ არსებულ საკონსულოში საარჩევნო სიების არსებობა. ბერძნული დიასპორის საბერძნეთის არჩევნებში მონაწილეობის მოთხოვნაზე პასუხი უნდა გაიცეს პროპორციული და დაბალანსებული გზით, იმის მიხედვით თუ რა გავლენა აქვს ექსპატრიატების ცხოვრებაზე მათი წარმოშობის ქვეყანაში მიმდინარე დემოკრატიულ პროცესს.

C. სასამართლოს შეფასება

1. ზოგადი პრინციპები

63. სასამართლო მიიჩნევს, რომ 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი ითვალისწინებს ეფექტიანი პოლიტიკური დემოკრატიის დამახასიათებელ პრინციპს და შესაბამისად საკონსტიტუციო სისტემისთვის მაღალი მნიშვნელობისაა (იხილეთ მატეუ-მოჰინი და კლერფაიტი ბელგიის წინააღმდეგ (Mathieu Mohin and Clerfayt v. Belgium), 1987 წლის 2 მარტი, § 47, სერია A no. 113). პირველ ყოვლისა ეს მუხლი უნდა განვასხვავოთ კონვენციისა და მისი ოქმების სხვა ნორმებისგან იმით, რომ ის ასახავს მაღალი ხელშემკვრელი მხარეების ვალდებულებას, ჩაატარონ არჩევნები ისეთ პირობებში, რომლითაც უზრუნველყოფილი იქნება ხალხის ნების თავისუფალი გამოხატვა და არა კონკრეტული უფლება ან თავისუფლება. თუმცა 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის travaux préparatoires-ს და ამ ნორმის კონვენციის მთლიან კონტექსტში ინტერპრეტაციის გათვალისწინებით [ადამიანის უფლებათა ევროპული] სასამართლო ადგენს, რომ ის ასევე მოიცავს ინდივიდუალურ უფლებებს, მათ შორის ხმის მიცემის უფლებას და უფლებას იყოს არჩეული (იხილეთ მათიუ-მაჰინი და კლერფაიტი (Mathieu-Mohin and Clerfayt), ციტირება მაღლა, § 51). მან ასევე დაადგინა, რომ 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლთან შესაბამისობის დასადგენად არსებული სტანდარტი ნაკლებად მკაცრი უნდა იყოს, ვიდრე კონვენციის მე-8 და მე-11 მუხლებთან მიმართებით არსებული [სტანდარტი] (იხილეთ ზდანოკა ლატვიის წინააღმდეგ (Ždanoka v. Latvia) [დიდი პალატა], no. 58278/00, § 115, ECHR 2006 IV).

64. 1-ლი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლით გათვალისწინებული „თანდაყოლილი შეზღუდვების“ კონცეფცია გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა ამ მუხლით გარანტირებულ უფლებაზე დადგენილი შეზღუდვების დასახულ მიზნებთან შესაბამისობის განსასაზღვრად (იხილეთ მათიუ-მაჰინი და კლერფაიტი (Mathieu-Mohin and Clerfayt), ციტირება მაღლა, § 52). იმის გათვალისწინებით, რომ 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი არ არის შეზღუდული „ლეგიტიმური მიზნების“ სპეციალური ჩამონათვალით, როგორც ეს კონვენციის მე-8 და მე-11 მუხლებშია, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აქვთ თავისუფლება შეზღუდვის დასასაბუთებლად დაეყრდნონ მიზანს, რომელიც არ არის მოცემული ასეთ ჩამონათვალში, იმის გათვალისწინებით, რომ ამ მიზნის შესაბამისობა კანონის უზენაესობასთან და კონვენციის ზოგად მიზნებთან უზრუნველყოფილია კონკრეტულ საქმეზე (იხილეთ ჟდანოკა (Ždanoka), loc. cit.). მიუხედავად ამისა, საბოლოო ჯამში [ადამიანის უფლებათა ევროპულმა] სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის მოთხოვნები შესრულდა თუ არა; ის უნდა დარწმუნდეს, რომ აქტიური და პასიური საარჩევნო ხმის უფლებებით სარგებლობისთვის დადგენილი პირობები არ ზღუდავს უფლებებს ისე, რომ ამით შეილახოს მათი არსი და მათ გამოეცალოს ეფექტიანობა; რომ ისინი აკმაყოფილებს კანონისმიერობის მოთხოვნას; რომ მათი შეფარდება ხდება ლეგიტიმური მიზნის შესაბამისად და რომ გამოყენებული საშუალებები არ არის არაპროპორციული (იხილეთ ტანასე მოლდავეთის წინააღმდეგ (Tănase v. Moldova) [დიდი პალატა], no. 7/08, § 162, ECHR 2010 (ამონარიდები), და მათიუ-მაჰინი და კლერფაიტი (Mathieu-Mohin and Clerfayt), ციტირება მაღლა, § 52).

65. რაც შეეხება საარჩევნო სისტემის არჩევას, სასამართლო კვლავ იმეორებს, რომ ამ სფეროში ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აქვთ თავისუფალი შეფასების ფართო ფარგლები. 1-ელი დამატებით ოქმის მე-3 მუხლი არ ცდება „გონივრულ შუალედებში“ „თავისუფალი“ არჩევნების ჩატარების განსაზღვრას, „ფარული კენჭისყრით“ და „იმგვარი პირობებით, რომლებიც უზრუნველყოფს ხალხის ნების თავისუფალ გამოხატვას“. ამ დათქმის პირობებში ის არ ადგენს „სპეციფიური სისტემის შემოღების რაიმე ვალდებულებას“, როგორიც არის პროპორციული წარმომადგენლობა ან უმრავლესობის კენჭისყრა ერთი ან ორი ბიულეტენით (იხილეთ მათიუ-მაჰინი და კლერფაიტი (Mathieu-Mohin and Clerfayt), ციტირება მაღლა, § 54).

66. ევროპაში არსებობს საარჩევნო სისტემების ორგანიზებისა და მართვის მრავალი გზა და მათი ისტორიული განვითარების, კულტურული განსხვავებისა და პოლიტიკური აზროვნების მრავალფეროვნებაში თითოეული ხელშემკვრელი სახელმწიფოს თავისუფალია გაითვალისწინოს ის საკუთარ დემოკრატიულ ხედვაში (იხილეთ ჰირსტი გაერთანებული სამეფოს წინააღმდეგ (Hirst v. the United Kingdom (no. 2) [დიდი პალატა], no. 74025/01, § 61, ECHR 2005 IX). დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის შეფარდების მიზნებისთვის ნებისმიერი საარჩევნო კანონმდებლობა უნდა შეფასდეს შესაბამისი ქვეყნის პოლიტიკური განვითარების ჭრილში, ისე, რომ ერთი სისტემის კონტექსტში მიუღებელი მახასიათებლები შესაძლოა გამართლებული იყოს სხვა კონტექსტში, მინიმუმ ისე, რომ არჩეული სისტემით უზრუნველყოფილი იყოს პირობები, რომლებიც უზრუნველყოფს „კანონმდებლის არჩევისას ხალხის ნების თავისუფალ გამოხატვას“
(იხილეთ იუმაკი და სადაკი თურქეთის წინააღმდეგ (Yumak and Sadak v. Turkey) [დიდი პალატა], no. 10226/03, § 111, 2008 წლის 8 ივლისი). მეტიც, კონვენცია პირველ ყოვლისა და უმეტესწილად ადამიანის უფლებათა დაცვის სისტემაა, სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს მოპასუხე სახელმწიფოში და ზოგადად ხელშემკვრელ სახელმწიფოებში პირობების ცვლილება და უპასუხოს ნებისმიერ განვითარებად კონსესუსს სტანდარტებთან დაკავშირებით. ამასთან მიმართებით, სახელმწიფო ორგანოთა თავისუფალი შეფასების ფარგლების განსაზღვრისას ხელშემკვრელი სახელმწიფოების კანონმდებლობაში საერთო საფუძვლების არსებობა ან არ არსებობა შესაძლოა ერთერთი რელევანტური ფაქტორი იყოს (იხილეთ გლორი შვეიცარიის წინააღდეგ (Glor v. Switzerland), no. 13444/04, § 75, ECHR 2009-...).

67. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის კონტექსტში, ისევე როგორც სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების უმრავლესობის შემთხვევაში, უპირველესი მოვალეობა არ არის თავის შეკავება ან ჩაურევლობა, არამედ სახელმწიფოების მიერ პოზიტიური ზომების გატარება დემოკრატიული არჩევნების „ჩასატარებლად“ (იხილეთ მათიუ-მაჰინი და კლერფაიტი (Mathieu Mohin and Clerfayt), ციტირება მაღლა, § 50). ამასთან მიმართებით სასამართლო ასევე ითვალისწინებს იმ ფაქტს, რომ 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლით დაცული უფლებების „აქტიური“ ელემენტი, ხმის მიცემის უფლება, არ არის პრივილეგირებული. ოცდამეერთე საუკუნეში დემოკრატიულ სახელმწიფოში პრეზუმპცია ინკლუზიის სასარგებლოდ უნდა არსებობდეს (იხილეთ ჰირსტი (Hirst (no. 2), ციტირება მაღლა, § 59).

68. შესაბამისად, მოსახლეობის რომელიმე ჯგუფის ან კატეგორიის გამოთიშვა ხმის მიცემის უფლებისგან შესაბამისობაში უნდა მოდიოდეს 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლთან (იხილეთ ჟდანოკა (Ždanoka), ციტირება მაღლა, § 105). სასამართლო inter alia ადგენს, რომ ეროვნული კანონმდებლობა, რომელიც ხმის მიცემის უფლებას აკავშირებს ასაკთან ან საცხოვრებელი ადგილის პირობასთან პრინციპში 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლთან შესაბამისობაშია (იხილეთ ჰირსტი (Hirst (no. 2), ციტირება მაღლა, § 62, და ილბე ლიხტენშტეინის წინააღმდეგ (Hilbe v. Liechtenstein), (განჩინება.), no. 31981/96, ECHR 1999-VI). ის აღიარებს, რომ საყოველთაო არჩევნებისგან რაიმე ზოგადი, ავტომატური ან განურჩეველი გადახვევა ამ გზით არჩეული კანონმდებლის და მის მიერ მიღებული კანონმდებლობის დემოკრატიული ვალიდურობის შერყევის რისკის მატარებელია (იხილეთ ჰირსტი (Hirst (no. 2), loc. cit.).

69. რაც შეეხება შეზღუდვებს ექსპატრიატის საარჩევნო უფლებებზე, რომელიც ემყარება საცხოვრებელი ადგილის კრიტერიუმს, კონვენციის ორგანოებმა წარსულში აღიარეს, რომ ეს შეიძლება გამართლდეს რამდენიმე ფაქტორით: პირველი, პრეზუმპცია, რომ არამაცხოვრებელ მოქალაქეებს ნაკლებ პირდაპირ და ნაკლებ-განგრძობადად ეხებათ მათი ქვეყნის ყოველდღიური პრობლემები და ნაკლები ინფორმაცია აქვთ მათ შესახებ. მეორე, არამაცხოვრებელ მოქალაქეებს ნაკლები გავლენა აქვთ კანდიდატების შერჩევაზე ან მათი საარჩევნო პროგრამების ფორმირებაზე; მესამე, საპარლამენტო არჩევნებში საარჩევნო ხმის უფლებით მონაწილეობასა და ამ გზით არჩეული პოლიტიკური ორგანოების მოქმედებების პირდაპირ გავლენას შორის მჭიდრო კავშირი; და მეოთხე, კანონმდებლის ლეგიტიმური სიფრთხილე, რომ შეზღუდოს საზღვარგარეთ მცხოვრებ მოქალაქეთა გავლენა არჩევნებზე, რომელსაც ძირითადად და პირველყოვლისა გავლენა აქვს ქვეყანაში მცხოვრებ პირებზე (იხილეთ ჰილბე (Hilbe), ციტირება მაღლა; იხილეთ ასევე X და ასოციაცია Y. იტალიის წინააღმდეგ (X and Association Y. v. Italy), განაცხადი no. 8987/80, კომისიის 1981 წლის 6 მაისის გადაწყვეტილება, გადაწყვეტილებები და ანგარიშები (DR) 24, გვ. 192, და პოლაკო და გაროფალო იტალიის წინააღმდეგ (Polacco and Garofalo v. Italy), no. 23450/94, კომისიის 1997 წლის 15 სექტემბრის გადაწყვეტილება, DR 90-A, გვ. 5). უფრო ახლო წარსულში სასამართლომ მიიჩნია, რომ საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობისთვის საცხოვრებელი ადგილის ან კონკრეტულ ადგილას ცხოვრების ხანგრძლივობის მოთხოვნის დაკმაყოფილება არ არის თვითნებური შეზღუდვა და შესაბამისად შეესაბამება 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლს (იხილეთ დოილე გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (Doyle v. the United Kingdom) (განჩინება), no. 30158/06, 2007 წლის 6 თებერვალი).

2. აღნიშნული პრინციპების მოქმედება წინამდებარე საქმეზე

70. სასამართლო თავიდანვე აღნიშნავს, რომ განმცხადებლები ჩივიან, რომ საბერძნეთის კანონმდებლობით არ არის დადგენილი აუცილებელი რეგულირება, რომელიც ბერძენ ექსპატრიატებს საშუალებას მისცემს მონაწილეობა მიიღონ საპარლამენტო არჩევნებში თავიანთი საცხოვრებელი ადგილებიდან. შესაბამისად, მათი საჩივარი არ ეხება ექსპატრიატების საარჩევნო უფლების აღიარებას, რომლის არსიც უკვე აღიარებულია საბერძნეთის კონსტიტუციის 51.4 მუხლით პრეზიდენტის #96/2007 ბრძანების მე-4 მუხლთან ერთობლიობაში, არამედ ამ უფლებით სარგებლობის განმსაზღვრელ პირობებს. პალატის მსგავსად დიდი პალატა მიიჩნევს, რომ მისი ამოცანაა შეისწავლოს, საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობისთვის პირობების დამდგენი კანონმდებლობის არ მიღების მიუხედავად ბერძნული საარჩევნო სისტემა წინამდებარე საქმეზე უშვებს თუ არა „ხალხის ნების თავისუფლად გამოხატვას“ და დაცულია თუ არა “ხმის მიცემის უფლების არსი“ როგორც ამას 1-ელი ოქმის მე-3 მუხლი მოითხოვს (იხილეთ მათეუსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (Matthews v. the United Kingdom) [დიდი პალატა], no. 24833/94, § 65, ECHR 1999 I). სასამართლო საკითხს შეისწავლის ფართო ჭრილში, 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი ავალდებულებს თუ არა სახელმწიფოებს, შემოიღონ კანონმდებლობა, რომელიც ექსპატრიატებს უცხოეთიდან არჩევნებში მონაწილეობის უფლებით სარგებლობას შეაძლებინებს.

71. ზოგადად 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლი არ განუსაზღვრავს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს ზომებს, რომლებითაც ექსპატრიატებისთვის უზრუნველყოფილი იქნება თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან არჩევნებში მონაწილეობა. მიუხედავად ამისა, ვინაიდან დემოკრატიულ სახელმწიფოში პრეზუმპცია უნდა არსებობდეს ინკლუზიის სასარგებლოდ (იხილეთ ჰირსტი (Hirst (no. 2), ციტირება მაღლა, § 59), ასეთი ღონისძიებები ამ მუხლთან თანხვედრაშია. თუმცა საკითხი მდგომარეობს შემდეგში, 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლით მოითხოვება თუ არა ამ ზომების მიღება. ამ კითხვაზე პასუხის გაცემისას, მე-3 მუხლის განმარტება უნდა მოხდეს შესაბამის საერთაშორისო და შედარებით სამართალზე (იხილეთ იუმაკი და სადაკი (Yumak and Sadak), ციტირება მაღლა, § 127, და დემირი და ბაიკარა თურქეთის წინააღმდეგ (Demir and Baykara v. Turkey) [დიდი პალატა], no. 34503/97, §§ 76 და 85, 2008 წლის 12 ნოემბერი) და შესაბამისი ქვეყნის შიდა სამართალზე მითითებით.

72. პირველ ყოვლისა რაც შეეხება საერთაშორისო სამართალს, სასამართლო აღნიშნავს, რომ არც შესაბამისი საერთაშორისო და რეგიონული ხელშეკრულებები - როგორც არის სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტი, ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენცია და ადამიანის და ხალხთა უფლებების აფრიკული ქარტია - არც კომპეტენტური საერთაშორისო ორგანოების მიერ მათი ინტერპრეტაცია არ ქმნის დასკვნის საფუძველს, რომ თავიანთი მოქალაქეობის ქვეყნის ფარგლებს გარეთ დროებით ან მუდმივად გასული პირების საარჩევნო უფლებები მოქმედებს ისეთ ფარგლებში, რომ შესაბამის სახელმწიფოს მოეთხოვება ამ უფლებებით საზღვარგარეთ სარგებლობის უზრუნველყოფა (იხილეთ 26-31 პარაგრაფი მაღლა).

73. მართალია, რომ საპარლამენტო არჩევნებში საარჩევნო ხმის უფლების ეფექტიანობის გასაზრდელად ევროპის საბჭოს ორგანოები წევრ ქვეყნებს იწვევენ უცხოეთში მაცხოვრებელ თავიანთ მოქალაქეებს საარჩევნო პროცესში მაქსიმალური მონაწილეობის შესაძლებლობა მისცენ. ამასთან მიმართებით ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუციაში 1459 (2005) (იხილეთ 21-ე პარაგრაფი მაღლა) გაცხადებულია, რომ წევრმა ქვეყნებმა სათანადო ზომები უნდა მიიღონ საარჩევნო უფლებებით მაქსიმალური სარგებლობის უზრუნველსაყოფად, კერძოდ კი საფოსტო ხმის მიცემის ფორმით. უფრო მეტიც, რეკომენდაციაში 1714 (2005) საპარლამენტო ასამბლეა იწვევს ევროპის საბჭოს საკუთარი საქმიანობა განავითაროს სპეციალური სირთულეების მქონე ჯგუფების, მათ შორის ექსპატრიატებისთვის საარჩევნო უფლებებით ეფექტიანი სარგებლობის პირობების გაუმჯობესების მიმართულებით. თავის მხრივ ვენეციის კომისიამ დაადგინა, რომ 1980-იანი წლებიდან ‘საგარეო’ ხმის მიცემის უფლებამ აღიარება პირველად ევროპაში ჰპოვა. მიუხედავად იმისა, რომ [კომისიამ] რეკომენდაცია გასცა წევრი ქვეყნებისთვის ექსპატრიატების საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობის ხელშეწყობის თაობაზე, მას არ მიუჩნევია ეს სახელმწიფოთა ვალდებულებად. ის ამგვარ ნაბიჯს შესაძლებლობად მიიჩნევდა, რომელიც თითოეული ქვეყნის კანონმდებლის მიერ შეიძლება გათვალისწინებულიყო საყოველთაო არჩევნების პრინციპის დასაბალანსებლად კენჭისყრის უსაფრთხოებისა და პრაქტიკული ბუნების გათვალისწინების საპირისპიროდ (უფრო კონკრეტულად იხილეთ 25-ე მუხლი მაღლა).

74. უფრო მეტიც, ამ სფეროში ევროპის საბჭოს ქვეყნების კანონმდებლობის შედარებითი ანალიზიდან ჩანს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მათი დიდი უმრავლესობა ნებას რთავს მოქალაქეებს არჩევნებში მონაწილეობა მიმიღონ უცხოეთიდან, ზოგი მათგან არ აკეთებს ამ დაშვებას (იხილეთ 38-ე პარაგრაფი მაღლა). თუმცა, რაც შეეხება იმ სახელმწიფოებს, რომლებიც უშვებენ უცხოეთიდან ხმის მიცემას, ექსპატრიატების საარჩევნო ხმის უფლებების რეგულირების უფრო დეტალური შესწავლით ვლინდება, რომ ის არ არის უნივერსალური, არამედ სხვადასხვა ფორმით ვლინდება. ზოგიერთი ქვეყანა უშვებს უცხოეთში საარჩევნო უბნების შექმნას და/ან საფოსტო ხმის მიცემას, წარმომადგენლის მეშვეობით ხმის მიცემას და ელექტრონულ კენჭისყრას (იხილეთ 34-ე მუხლი მაღლა). წევრი ქვეყნები ითვალისწინებენ ასევე უცხოეთში ცხოვრების ხანგრძლივობას. ზოგიერთი საარჩევნო ხმის უფლებას ანიჭებს მხოლოდ ქვეყნის გარეთ დროებით მაცხოვრებელ პირებს, ზოგ ქვეყანაში კი ექპსატრიატები კარგავენ საარჩევნო ხმის უფლებას გარკვეული დროის შემდეგ (იხილეთ 35-ე პარაგრაფი). უფრო მეტიც, ზოგი ხელშემკვრელი სახელმწიფო ექსპატრიატებისთვის ქმნის სამართლებრივ საფუძვლებს, რომ მათ აირჩიონ საკუთარი წარმომადგენლები ეროვნულ პარლამენტში ქვეყნის გარეთ შექმნილი საარჩევნო ერთეულებიდან (იხილეთ 37-ე პარაგრაფი მაღლა). და ბოლოს, იმ წევრ ქვეყანათა უმრავლესობაში სადაც დაშვებულია უცხოეთიდან ხმის მიცემა, პირები, რომელთაც სურთ ამ შესაძლებლობით სარგებლობა, გარკვეულ ვადაში უნდა დარეგისტრირდნენ საარჩევნო სიაში შესაბამის ორგანოში ან საკუთარ ქვეყანაში ან უცხოეთში დიპლომატიურ ან საკონსულო ორგანოებში (იხილეთ 39-45 პარაგრაფები მაღლა).

75. საბოლოო ჯამში ზემოთ განხილული შესწავლილი არცერთი სამართლებრივი ინსტრუმენტი არ ქმნის საფუძველს დასკვნისთვის, რომ ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად სახელმწიფოები ვალდებული არიან საზღვარგარეთ მცხოვრები თავიანთი მოქალაქეები უზრუნველყონ საარჩევნო ხმის უფლებით. რაც შეეხება ამ უფლებით სარგებლობის რეგულირებას ევროსაბჭოს იმ ქვეყნებში სადაც უცხოეთიდან ხმის მიცემა ნებადართულია, ამჟამად მიდგომების ფართო არჩევანია.

76. მეორეც, რაც შეეხება წინამდებარე საქმეზე განხილულ ეროვნულ კანონმდებლობას, სასამართლო მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის 51.4 მუხლი ადგენს, რომ „ქვეყნის გარეთ მყოფი პირების მიერ საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობის პირობები შესაძლოა განისაზღვროს კანონით...“. თავის მხრივ პარლამენტის სამეცნიერო საბჭომ საზღვარგარეთ მაცხოვრებელი ბერძნების მიერ საპარლამენტო არჩევნებში საარჩევნო ხმის უფლებით მონაწილეობის შესახებ კანონპროექტზე თავის 2009 წლის 31 მარტის ანგარიშში განაცხადა, რომ უცხოეთიდან ხმის მიცემის უფლებით სარგებლობის ნების დართვა არჩევანი იყო და არა მოვალეობა კანონმდებლისთვის, ამასთან აღნიშნა, რომ ამ საკითხზე სამართლებრივი დასკვნა არ იყო ერთხმად მიღებული (იხილეთ მე-19 პარაგრაფი მაღლა). დასკვნის სახით იკვეთება, რომ მართალია კონსტიტუციის 51.4 მუხლი შესაძლებლობას უქმნის კანონმდებელს, აამოქმედოს ბერძენი ექსპატრიატებისთვის თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა, ის არ ავალდებულებს მას. შესაბამისად ამისა და ზემოთ მოყვანილ მსჯელობაზე დაყრდნობით (იხილეთ 75-ე პარაგრაფი), სასამართლო მიიჩნევს, რომ მისი ამოცანა არ არის, მიუთითოს ეროვნულ ორგანოებს როდის და როგორი ფორმით უნდა აამოქმედონ კონსტიტუციის 51.4 მუხლი.

77. უფრო მეტიც, 2000 წლიდან საბერძნეთის სახელმწიფო ორგანოებმა რამდენჯერმე სცადეს 51.4 მუხლის ამოქმედება. მაგალითად, 2001 წელს კონსტიტუციის გადახედვისას ამ ნორმის შინაარსი დაზუსტდა და აღინიშნა, რომ პარალელურ რეჟიმში კენჭისყრა არ გამორიცხავს ფოსტით ან სხვა შესაბამისი საშუალებებით ხმის მიცემას, იმ პირობით თუკი ხმების დათვლა და შედეგების გამოცხადება ხორციელდება ქვეყანაში შედეგების გამოცხადებასთან ერთად (იხილეთ მე-16 პარაგრაფი მაღლა).

78. აღნიშნული ასევე ვრცელდება 2009 წლის ინიციატივაზე, რომელიც მიმართული იყო კონსტიტუციის 51.4 მუხლის ამოქმედებაზე კანონპროექტის სახით, რომელიც 2009 წლის 19 თებერვალს შინაგან საქმეთა, იუსტიციის და ეკონომიკის მინისტრმა წარუდგინა პარლამენტს და რომლითაც შეთავაზებული იყო ბერძენი ექსპატრიატების მიერ საპარლამენტო არჩევნებში საარჩევნო ხმის უფლებით მონაწილეობის რეგულირება. კანონპროექტმა ვერ მოიპოვა 2001 წელს კონსტიტუციის გადახედვის შედეგად კონსტიტუციის 51.4 მუხლით დადგენილი პარლამენტის წევრთა სრული შემადგენლობის ორი მესამედი და შესაბამისად არ იქნა მიღებული.

79. და ბოლოს, რაც შეეხება განმცხადებლების სპეციფიურ მდგომარეობას, სასამართლოს არ აქვს რაიმე საფუძველი, ეჭვი შეიტანოს, რომ მათ შეინარჩუნეს ახლო და უწყვეტი კავშირი საბერძნეთთან და ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ პროცესებს აქტიურად მისდევენ, ქვეყნის შიდა საქმეებში აქტიური მონაწილეობის მიღების მიზნით. შესაბამისად, პრეზუმპცია, რომ არარეზიდენტი მოქალაქეები ნაკლებ პირდაპირ ან ნაკლებ უწყვეტად არიან დაკავშირებული ქვეყნის ყოველდღიურ პრობლემებთან და ნაკლები ინფორმაცია აქვთ მის შესახებ (იხილეთ 69-ე პარაგრაფი მაღლა) არ ვრცელდება წინამდებარე საქმეზე. მიუხედავად ამისა, სასამართლოს აზრით, ეს არ არის საკმარისი იმისთვის, რომ საბერძნეთში არსებული სამართლებრივი მდგომარეობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგეს. ნებისმიერ შემთხვევაში, კომპეტენტური ორგანოები ვერ გაითვალისწინებენ ყოველ ინდივიდუალურ საქმეს საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობასთან მიმართებით, არამედ უნდა დაადგინონ ზოგადი წესები (იხიელთ ჰილბე (Hilbe), ციტირება მაღლა).

80. რაც შეეხება განმცხადებლების ფინანსური, ოჯახური და პროფესიული ცხოვრების წყვეტას, რაც გამოწვეული იყო იმით, რომ მათ უნდა ემგზავრათ საბერძნეთში 2007 წლის საპარლამენტო არჩევნებში მათი საარჩევნო ხმით სარგებლობისთვის, სასამართლო ვერ დარწმუნდა, რომ ეს იქნებოდა არაპროპორციული სადაო საარჩევნო ხმის უფლების არსის შესუსტებასთან მიმართებით.

3. დასკვნა

81. წინამდებარე დასკვნების გათვალისწინებით არ შეიძლება გაცხადდეს, რომ განმცხადებლის 1-ელი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლით გარანტირებული საარჩევნო ხმის უფლებების მთავარი არსი შეიბღალა წინამდებარე საქმეზე. შესაბამისად, ადგილი არ ქონდა აღნიშნული მუხლის დარღვევას.

აღნიშნულ საფუძვლებზე დაყრდნობით სასამართლო ერთხმად

ადგენს რომ ადგილი არ ქონდა კონვენციის 1-ელი ოქმის მე-3 მუხლის დარღვევას.

შესრულებულია ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე და გამოქვეყნდა საჯარო მოსმენაზე ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, 2012 წლის 15 მარტს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილების შესაბამისად.

იოჰან კალევორტი ნიკოლას ბრატზა
მდივნის მოადგილე პრეზიდენტი

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ოფიციალური ენებია ინგლისური და ფრანგული. წინამდებარე თარგმანი შესრულებულია ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა სატრასტო ფონდის ხელშეწყობით (www.coe.int/humanrightstrustfund). იგი სასამართლოსათვის სავალდებულო ხასიათს არ ატარებს და არც მის ხარისხზე აკისრებს პასუხისმგებლობას. მოცემული დოკუმენტი შეიძლება ჩამოტვირთულ იქნას ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს HUDOC სასამართლო პრაქტიკის მონაცემთა ბაზიდან (http://hudoc.echr.coe.int) ან ნებისმიერი სხვა მონაცემთა ბაზიდან, რომელთანაც სასამართლომ მოახდინა მისი გაზიარება. დასაშვებია თარგმანის რეპროდუქცირება არაკომერციული მიზნებისათვის იმ პირობით, რომ მოხდება საქმის სრული სახელწოდების ციტირება, მოცემულ საავტორო უფლებების აღნიშვნასა და ადამიანის უფლებათა სატრასტო ფონდზე მითითებით. წინამდებარე თარგმანის ნებისმიერი ნაწილის კომერციული მიზნებით გამოყენების სურვილის შემთხვევაში, გთხოვთ მოგვწეროთ შემდეგ მისამართზე: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. .

The official languages of the European Court of Human Rights are English and French. This translation was commissioned with the support of the Human Rights Trust Fund of the Council of Europe (www.coe.int/humanrightstrustfund). It does not bind the Court, nor does the Court take any responsibility for the quality thereof. It may be downloaded from the HUDOC case-law database of the European Court of Human Rights (http://hudoc.echr.coe.int) or from any other database with which the Court has shared it. It may be reproduced for non-commercial purposes on condition that the full title of the case is cited, together with the above copyright indication and reference to the Human Rights Trust Fund. If it is intended to use any part of this translation for commercial purposes, please contact This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. .

Les langues officielles de la Cour européenne des droits de l’homme sont le français et l’anglais. La présente traduction a été effectuée avec le soutien du Fonds fiduciaire pour les droits de l’homme du Conseil de l’Europe (www.coe.int/humanrightstrustfund). Elle ne lie pas la Cour, et celle-ci décline toute responsabilité quant à sa qualité. Elle peut être téléchargée à partir de HUDOC, la base de jurisprudence de la Cour européenne des droits de l’homme (http://hudoc.echr.coe.int), ou de toute autre base de données à laquelle HUDOC l’a communiquée. Elle peut être reproduite à des fins non commerciales, sous réserve que le titre de l’affaire soit cité en entier et s’accompagne de l’indication de copyright ci-dessus ainsi que de la référence au Fonds fiduciaire pour les droits de l’homme. Toute personne souhaitant se servir de tout ou partie de la présente traduction à des fins commerciales est invitée à le signaler à l’adresse suivante : This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. .